Uprawnieni do renty

Osoby niezdolne do pracy zazwyczaj w pierwszej kolejności korzystają z tzw. świadczeń krótkoterminowych, a więc zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego, o ile spełniają warunki do uzyskania prawa do tych świadczeń. Nie zawsze jednak po wyczerpaniu nawet maksymalnych okresów, za które świadczenia te przysługują, ubezpieczony z racji swojego stanu zdrowia ma możliwość powrotu do pracy. Wówczas może ubiegać się o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy.

Świadczenie to przyznawane jest osobom spełniającym łącznie warunki określone w art. 57 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zwanej ustawą emerytalną. Oprócz orzeczonej niezdolności do pracy, powstałej, co do zasady, we wskazanych okresach albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ich ustania, osoba zainteresowana przyznaniem świadczenia musi legitymować się określonym stażem pracy.

Orzeczona niezdolność do pracy

Za niezdolną do pracy, w świetle art. 12 ustawy emerytalnej, uznawana jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Przy czym oceny stopnia niezdolności do pracy dokonuje lekarz orzecznik lub - w drugiej instancji - komisja lekarska ZUS, na zasadach określonych w ustawie emerytalnej oraz rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej w sprawie orzekania o niezdolności do pracy.

Przy wydawaniu stosownego orzeczenia brany jest więc pod uwagę:

• stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, a także
   
• możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Warunkiem uzyskania prawa do renty jest, aby niezdolność do pracy powstała we wskazanych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej okresach składkowych (np. w okresie ubezpieczenia) i nieskładkowych (np. w okresie pobierania zasiłku chorobowego lub opiekuńczego), albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ich ustania.

Przy czym spełnienia tego kryterium nie wymaga się od ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Odpowiedni staż pracy

Wymagany okres składkowy i nieskładkowy jest zróżnicowany w zależności od wieku osoby ubiegającej się o rentę w momencie powstania niezdolności do pracy. Został on określony w art. 58 ustawy emerytalnej i wynosi odpowiednio łącznie co najmniej od 1 roku do 5 lat przypadających, co do zasady, w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy (patrz tabela).

Warunek legitymowania się odpowiednio długim okresem składkowym i nieskładkowym nie jest wymagany od ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.

W przypadku gdy ubezpieczony nie osiągnął wskazanego wcześniej okresu składkowego i nieskładkowego, warunek posiadania wymaganego okresu zostanie uznany za spełniony, jeśli:

• został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz
   
• do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.

Świadczenie na wniosek

Podstawę do wszczęcia postępowania w sprawie ustalenia uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy stanowi wniosek osoby zainteresowanej lub jej pełnomocnika. Przy czym może on być zgłoszony:

• na piśmie, np. sporządzony na druku ZUS Rp-1R, lub
   
• ustnie do protokołu w organie rentowym albo
   
• w formie dokumentu elektronicznego za pomocą środków komunikacji elektronicznej przez elektroniczną skrzynkę podawczą ZUS.

Stanowi o tym § 3-5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe.

Formularz ZUS Rp-1R dostępny jest w serwisie www.druki.gofin.pl, w dziale Zasiłki i świadczenia.

Do wniosku o rentę należy załączyć dokumenty stwierdzające, oprócz stanu zdrowia ubezpieczonego, m.in.:

• datę urodzenia,
   
• okresy uzasadniające prawo do świadczenia oraz jego wysokość,
   
• wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu i uposażenia, przyjmowanych do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia.

Przy czym nie są one wymagane, jeśli:

• konto ubezpieczonego zawiera dane pozwalające na ustalenie prawa i wysokości świadczenia lub
   
• zostały złożone w organie rentowym dla celów ustalenia kapitału początkowego albo prawa lub wysokości świadczeń na podstawie ustawy lub odrębnych przepisów.

Renta szkoleniowa

Osobie spełniającej ustawowe warunki do uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do której orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje renta szkoleniowa.

Zasady jej przyznawania zostały określone w art. 60 ust. 1 ustawy emerytalnej.