Okoliczności uzasadniające prawo do zasiłku opiekuńczego

W razie nieobecności w pracy, spowodowanej koniecznością sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny, osoby ubezpieczone mogą skorzystać z zasiłku opiekuńczego, który w pewnym stopniu zrekompensuje utracone w tym czasie zarobki (przychody). Trzeba się jednak liczyć z pewnymi ograniczeniami w prawie do tego świadczenia oraz koniecznością przedłożenia dokumentów potwierdzających okoliczności uzasadniające jego przyznanie.

Zasiłek opiekuńczy jest jednym ze świadczeń pieniężnych wypłacanych z ubezpieczenia chorobowego. Przysługuje od pierwszego dnia podlegania temu ubezpieczeniu (bez okresu wyczekiwania), niezależnie od tego, czy dana osoba została objęta ubezpieczeniem chorobowym obowiązkowo (np. pracownik), czy też przystąpiła do tego ubezpieczenia na zasadzie dobrowolności (np. osoba zatrudniona na umowę zlecenia lub prowadząca własną działalność pozarolniczą).

Nie tylko na chorego członka rodziny

Z prawa do zasiłku opiekuńczego może skorzystać ubezpieczony, który stosownym zaświadczeniem lekarskim (np. zaświadczeniem lekarskim ZUS ZLA) potwierdzi konieczność sprawowania opieki nad:

• chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat lub
   
• innym chorym członkiem rodziny, za którego uznaje się małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku powyżej 14 lat - jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.

To jednak nie jedyne okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia. Zasiłek opiekuńczy przysługuje bowiem również ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem, gdy praktycznie z dnia na dzień dotychczasowy jego opiekun nie może dalej sprawować nad nim opieki. Przy czym chodzi tu wyłącznie o dziecko:

• własne ubezpieczonego lub jego małżonka, albo przysposobione lub przyjęte na wychowanie i utrzymanie,
   
• w wieku do ukończenia 8 lat,

które wymaga opieki w sytuacjach określonych w art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej ustawą zasiłkową (patrz tabela), a więc m.in. w wyniku:

• nieprzewidzianego zamknięcia placówki, do której dziecko uczęszcza albo
   
• choroby jego opiekuna.

Dokumentowanie prawa do zasiłku

Ubiegając się o zasiłek opiekuńczy ubezpieczony powinien wystąpić ze stosownym wnioskiem, zawierającym dane określone w załączniku nr 6 do rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków, zwanego dalej rozporządzeniem w sprawie dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków.

Jednak sam wniosek to za mało. Chorobę dziecka lub innego członka rodziny, nad którym sprawowana jest opieka potwierdza się stosownym zaświadczeniem lekarskim (wystawionym na formularzu ZUS ZLA albo w formie dokumentu elektronicznego, tzw. e-zwolnieniem lub e-ZLA), analogicznie jak chorobę samego ubezpieczonego.

Gdy opieka sprawowana jest nad zdrowym dzieckiem, okoliczności, w wyniku których zostało ono pozbawione opieki, należy potwierdzić jednym z dokumentów wymienionych w § 29 rozporządzenia w sprawie dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków, a więc stosownym oświadczeniem lub zaświadczeniem (patrz tabela).

Świadczenie z limitem

Trzeba również mieć na uwadze, iż nie w każdym przypadku zasiłek opiekuńczy będzie przysługiwał, mimo zaistnienia okoliczności uzasadniających jego przyznanie. Dla świadczenia tego ustawodawca przewidział bowiem ograniczoną liczbę dni do wykorzystania w danym roku kalendarzowym. Wynosi ona odpowiednio:

• 60 dni - gdy opieka sprawowana jest nad dziećmi (zdrowymi do lat 8 i chorymi do ukończenia 14. roku życia) lub
   
• 14 dni - jeżeli opieka sprawowana jest nad innymi członkami rodziny.

Łącznie na opiekę nad dziećmi i innymi członkami rodziny liczba dni należnego zasiłku opiekuńczego nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym.

Wskazane limity obowiązują:

• niezależnie od liczby osób uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz
   
• bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki.

Jeżeli zostaną one przekroczone, zasiłek opiekuńczy już nie przysługuje do końca danego roku kalendarzowego. Ponowne nabycie uprawnień do tego świadczenia może nastąpić dopiero od 1 stycznia kolejnego roku.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje maksymalnie przez 60 dni w roku kalendarzowym.

Kwestię tę reguluje art. 33 ustawy zasiłkowej, która jednocześnie w art. 34 przewiduje jeszcze jedno ograniczenie w prawie do tego świadczenia. Otóż nie przysługuje ono, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Co prawda istnieje wyjątek od tej zasady, jednak dotyczy on wyłącznie opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem i to w wieku do 2 lat.

Gdy zatem sam ubezpieczony ujawni obecność innego członka rodziny w okresie sprawowania opieki albo zostanie to stwierdzone w wyniku przeprowadzonej kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia od pracy, zasiłek opiekuńczy nie przysługuje (za poszczególne dni lub za cały wnioskowany okres).