Czym jest czas pracy?

Zgodnie z ustawową definicją, zawartą w art. 128 § 1 K.p., jest to czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

Definicja czasu pracy rodzi istotne dla rozumienia tego pojęcia pytania, a mianowicie:

1) Jak należy rozumieć sformułowanie pozostawania w dyspozycji pracodawcy?

2) Czy wystarczy stawić się do pracy z zamiarem jej wykonywania oraz w miejscu i czasie ustalonym w umowie o pracę, aby w ten sposób pozostawać w dyspozycji pracodawcy?

3) Czy w okresie pozostawania w dyspozycji trzeba wykonywać efektywnie pracę, aby uznać, że dany czas jest czasem pracy?

Kodeks pracy i inne przepisy prawa pracy nie wyjaśniają jednoznacznie kiedy pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy. W piśmiennictwie pogląd na ten temat jest już jednak utrwalony. Zgodnie z nim, w dyspozycji pracodawcy pozostaje zatrudniony, który będąc w odpowiednim dla wykonywanej pracy stanie psychofizycznym w szczególności:

• stawia się w umówionym miejscu,
   
• wykonuje umówioną pracę bądź
   
• wykonuje przydzieloną mu pracę zastępczą, jeżeli praca ustalona pierwotnie nie może być wykonywana lub
   
• pozostaje w gotowości do świadczenia pracy, zgodnie z dyspozycjami pracodawcy.

Jednak nie wystarczy samo fizyczne stawienie się do pracy dla wykazania pozostawania w dyspozycji pracodawcy. Większość zatrudnionych stawia się w każdym dniu dla nich roboczym w pracy, w stanie pozwalającym na prawidłowe wykonywanie obowiązków służbowych, to znaczy w umówionym miejscu i czasie oraz z zachowaną możliwością wykorzystania swoich kompetencji i uprawnień, koniecznych do wykonywania zadań służbowych. Zdarzają się też jednak sytuacje odmienne, a mianowicie pracownik stawia się na stanowisku pracy, jednak nie jest zdolny/gotowy do wykonywania pracy przykładowo będąc pod wpływem alkoholu, bądź bez koniecznych do wykonywania pracy uprawnień (np. kierowca, któremu zatrzymano prawo jazdy). W takim przypadku należy uznać, iż pracownik nie pozostaje w dyspozycji pracodawcy.

Pracownik zatrudniony jako kierowca stawił się do pracy w poniedziałek o wyznaczonej porze. Jednak w ubiegłą sobotę, która była wolna od pracy, na skutek określonego przekroczenia szybkości podczas prowadzenia pojazdu w terenie zabudowanym, zatrzymano mu prawo jazdy.

Fakt stawienia się do pracy nie wystarczy dla uznania, że pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy. Nie posiada on prawa do wykonywania czynności wynikających ze stosunku pracy i do chwili jego uzyskania nie może wykonywać swojej pracy. Nawet w przypadku pozostawania w zakładzie, czas tam spędzony nie może zostać uznany za czas pracy, chyba że pracodawca przydzieli pracownikowi inne obowiązki, które ten będzie wykonywał.

Kodeks pracy przewiduje także sytuacje, w których pracownik doznaje przeszkód w wykonywaniu swoich obowiązków nie ze swojej winy. Jest to tzw. czas przestoju (art. 81 K.p.). Najczęściej spotykane przyczyny przestoju to awaria urządzeń, czy wstrzymanie dopływu prądu. Zdarzają się również przestoje spowodowane wadliwą organizacją pracy.

W czasie trwania przestoju pracownikowi może być powierzona inna praca, za wynagrodzeniem właściwym dla tej pracy, nie niższym jednak od wynagrodzenia przestojowego, chyba że przestój wyniknął z winy pracownika. W takim przypadku wynagrodzenie przysługuje tylko za pracę wykonaną.

Wynagrodzenie przestojowe to wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony - 60% wynagrodzenia. Wynagrodzenie to nie może być niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę, które obecnie wynosi 2.100 zł miesięcznie.

Wynagrodzenie za czas przestoju spowodowanego warunkami atmosferycznymi przysługuje pracownikowi zatrudnionemu przy pracach uzależnionych od tych warunków, jeżeli przepisy prawa pracy (również układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania) tak stanowią. W przypadku gdy pracodawca w czasie przestoju spowodowanego warunkami atmosferycznymi, powierzy pracownikowi inną pracę, wynagrodzenie będzie przysługiwało tylko za pracę wykonaną, przy czym, jeżeli regulacje prawne tak przewidują, nie niższe niż przestojowe oraz minimalne.

Firma budownictwa drogowego, której prace uzależnione są od aktualnych warunków atmosferycznych, miała przestój w pracy w okresie od stycznia do lutego spowodowany mrozem i opadami śniegu. Regulamin wynagradzania przyznaje pracownikom prawo do wynagrodzenia za przestój spowodowany warunkami atmosferycznymi za 20 dni w roku kalendarzowym. Wskazane 20 dni płatnego przestoju zostały wykorzystane przez pracowników w styczniu, dlatego pracodawca mógł nie wypłacić wynagrodzenia za luty - o ile pracownicy faktycznie nie świadczyli w tym miesiącu pracy (art. 80 K.p.).