Normy czasu pracy

W myśl art. 129 K.p., czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Należy zasygnalizować, że niektóre grupy zawodowe (np. lekarze i pielęgniarki zatrudnieni w zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego, niektóre osoby niepełnosprawne) są objęte odrębnymi regulacjami w tym zakresie.

Ustawodawca przewidział również możliwość przedłużenia wymiaru dobowego. Może to mieć miejsce jedynie w przypadku zastosowania szczególnych systemów lub rozkładów czasu pracy (problematykę tę omawiamy w następnych rozdziałach).

W celu właściwego stosowania norm czasu pracy niezbędna jest znajomość pojęcia doby oraz tygodnia pracy dla celów rozliczania czasu pracy.

Doby roboczej nie można utożsamiać z dobą astronomiczną, która trwa od godziny 0⁰⁰ do 24⁰⁰, gdyż doba pracownicza może w praktyce zaczynać i kończyć się o różnych porach dnia i przypadać na dwie doby kalendarzowe. Podczas planowania pracy należy przestrzegać zasady nierozpoczynania dwukrotnie pracy w tej samej dobie pracowniczej, co nie dotyczy systemu przerywanego. Zakaz ten nie obejmuje pracowników objętych ruchomym czasem pracy.

Podobnie wyjaśniła Państwowa Inspekcja Pracy (pismo z 2 czerwca 2008 r., znak: GPP-302-4560-264/08/PE), dopuszczając dwukrotne rozpoczynanie pracy w tej samej dobie wyłącznie przez pracowników objętych przerywanym systemem czasu pracy. Dodatkowo przerwanie roboczodniówki możliwe jest w ściśle określonych przypadkach, np. zastosowania przerwy lunchowej, o której mowa w art. 141 K.p. Jeśli jednak dojdzie do naruszenia doby pracowniczej, a dodatkowo w jej wyniku dobowa norma czasu pracy zostanie przekroczona, to praca wynikająca z tego przekroczenia stanowi pracę w godzinach nadliczbowych, w zamian za którą pracownik nabywa prawo do przewidzianej przepisami rekompensaty (czasu wolnego lub dodatku za godziny nadliczbowe).

Zgodnie z rozkładem praca w zakładzie jest wykonywana od poniedziałku do piątku w godzinach od 9⁰⁰ do 17⁰⁰ (pracodawca nie wprowadził organizacji ruchomej). W związku z ważną dostawą, dwóch pracowników magazynowych zostało zobowiązanych do rozpoczęcia pracy we wtorek: pierwszy o godzinie 6⁰⁰, a drugi o 7⁰⁰. Poprzedniego dnia obaj pracowali zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy, zatem w stosunku do każdego z nich doszło do naruszenia doby pracowniczej oraz dwukrotnego rozpoczęcia pracy w poniedziałkowej dobie, która trwała od godziny 9⁰⁰ w poniedziałek do 9⁰⁰ we wtorek.

Pierwszy wykonywał pracę w dobie poniedziałkowej przez 11 godzin (8 godz. pracy w poniedziałek i 3 godz. pracy we wtorek, od 6⁰⁰ do 9⁰⁰), co spowodowało wystąpienie 3 nadgodzin dobowych. Natomiast drugi w poniedziałkowej dobie łącznie przepracował 10 godzin, w tym 2 nadgodziny (8 godz. pracy w poniedziałek i 2 godz. pracy we wtorek, od 7⁰⁰ do 9⁰⁰).

Jak wyjaśnia PIP, naruszenie doby pracowniczej nie zawsze jest równoznaczne z wystąpieniem godzin nadliczbowych. Nie można bowiem mówić o nadgodzinach, jeśli w ciągu 24 godzin poczynając od momentu, w którym pracownik rozpoczął pracę, nie dochodzi do przekroczenia normy czasu pracy, czyli 8 godzin. Samo naruszenie doby pracowniczej nie powoduje powstania roszczenia ze strony pracownika. W przypadku kontroli inspektora pracy, pracodawca może jednak zostać ukarany mandatem za wykroczenie przeciwko prawom pracownika, w postaci nieprawidłowego planowania pracy (dwukrotne rozpoczęcie pracy w czasie doby), chyba że, jak już wspomnieliśmy, pracownik jest objęty ruchomym czasem pracy albo systemem przerywanym.

Jeżeli chodzi o pojęcie tygodnia, to dla celów rozliczania czasu pracy przez tydzień należy rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.

Pierwszy tydzień 4-miesięcznego okresu rozliczeniowego rozpoczętego 1 stycznia 2018 r. (poniedziałek) zakończył się w niedzielę 7 stycznia, a każdy następny tydzień w każdą następną niedzielę. W tym okresie występuje 17 pełnych tygodni i 1 dzień tzw. wystający (poniedziałek - 30 kwietnia 2018 r.).

Drugi tegoroczny okres rozpocznie się we wtorek 1 maja i będzie liczył 17 pełnych tygodni i 4 dni wystające, a trzeci w sobotę 1 września z 17 pełnymi tygodniami i 1 dniem wystającym.