System równoważnego czasu pracy

Równoważny system czasu pracy w tzw. wariancie podstawowym może być wprowadzony, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją (art. 135 § 1 K.p.). Charakteryzuje się on możliwością przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy, który równoważony jest krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy. W wariancie tym dopuszcza się 12 godzin pracy na dobę, w maksymalnie miesięcznym okresie rozliczeniowym.

Poniżej prezentujemy przykładowy harmonogram pracy w systemie równoważnym w jednomiesięcznym okresie rozliczeniowym obejmującym marzec 2018 r. Dni wolne są w zakładzie ustalane według bieżących potrzeb.

Legenda:

W - wolne z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.

Uwaga! W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może zostać przedłużony do 3 miesięcy, a tam gdzie pracownicy zatrudnieni są przy pracach uzależnionych od pory roku bądź warunków atmosferycznych - nawet do 4 miesięcy (art. 135 § 2 i 3 K.p.). Przy wypełnieniu przesłanek wskazanych w art. 129 § 2 K.p. oraz w trybie ustalonym w art. 150 § 3 K.p. pracodawca może też zastosować dłuższy okres rozliczeniowy, nieprzekraczający jednak 12 miesięcy.

Na podstawie art. 136 K.p. w systemie równoważnym istnieje także możliwość przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy do 16 godzin w maksymalnie miesięcznym okresie rozliczeniowym, z możliwością jego przedłużenia jedynie w trybie i na zasadach określonych w art. 150 § 3 K.p. Dotyczy to pracowników zatrudnionych przy pracach związanych z dozorem urządzeń lub częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy. Przy zastosowaniu takiego szczególnego wariantu systemu równoważnego, wymagane jest udzielenie pracownikowi, bezpośrednio po okresie pracy wykonywanej w przedłużonym dobowym wymiarze, odpoczynku w wymiarze odpowiadającym co najmniej ilości przepracowanych godzin. Ten równoważący czas odpoczynku przysługuje niezależnie od odpoczynku tygodniowego.

Wobec pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a także pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych, może być stosowany system, w którym dopuszcza się przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy nawet do 24 godzin na dobę w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym jednego miesiąca (art. 137 K.p.). Tu również wymagane jest udzielenie pracownikom, którzy pracowali w ramach przedłużonego wymiaru dobowego - bezpośrednio po świadczeniu takiej pracy - okresu odpoczynku w wymiarze równym co najmniej ilości przepracowanych godzin i to niezależnie od przysługującego im odpoczynku tygodniowego. W tym przypadku okres rozliczeniowy w szczególnie uzasadnionych przypadkach może zostać przedłużony do 3 miesięcy, a przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych do 4 miesięcy, a jeżeli jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi lub technicznymi albo dotyczącymi organizacji pracy nawet do 12 miesięcy.

W odniesieniu do niektórych grup pracowników stosowanie systemu równoważnego jest niecelowe, bowiem nie mogą oni świadczyć pracy dłużej niż przewiduje norma dobowa (co do zasady - 8 godz.). Zakaz dotyczy:

• pracownic w ciąży,
   
• pracowników opiekujących się dzieckiem do lat czterech - chyba, że wyrażą zgodę na pracę powyżej 8 godzin,
   
• niepełnosprawnych (chyba, że chodzi o prace przy pilnowaniu lub lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne albo sprawujący nad nimi opiekę na wniosek pracownika wyrazi zgodę na niestosowanie norm ochronnych),
   
• pracowników zatrudnionych na stanowiskach, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia (od dnia, w którym przekroczenie czynników szkodliwych zostało stwierdzone).

Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika w wyżej wymienionych sytuacjach zostanie skrócony do normatywnych 8 godzin, za czas w związku z tym nieprzepracowany przysługuje mu wynagrodzenie w wysokości takiej, jaką by otrzymał, gdyby pracował w wymiarze wydłużonym (art. 148 K.p.). Metodę obliczania przedmiotowego wynagrodzenia określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę do obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2017 r. poz. 927), dalej rozporządzenia o wynagrodzeniu.

Pracownica jest zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy w systemie równoważnym. Jej wynagrodzenie zostało ustalone na poziomie 15 zł za 1 godzinę pracy. Pracodawca przewidział także premię w wysokości od 20% do 30% wypłaconego w danym miesiącu wynagrodzenia zasadniczego.

Po urodzeniu dziecka i wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego pracownica wróciła do pracy na swoje dotychczasowe stanowisko. Z uwagi na to, że harmonogram czasu pracy przewidywał średnio w czterech dniach w miesiącu 12-godzinną pracę, pracodawca musiał uzyskać zgodę pracownicy na pracę w tym podwyższonym wymiarze. Pracownica wobec braku osoby, której mogłaby w tym czasie powierzyć opiekę nad dzieckiem, nie wyraziła na to zgody. W wyniku powyższego w dniach podwyższonego wymiaru dobowego pracowała zamiast 12 godzin, jedynie 8 godzin. Zachowała jednak prawo do wynagrodzenia za wynikające z harmonogramu 4 godziny nieprzepracowane.

Pracownica w styczniu 2018 r. przepracowała 152 godziny ze 168 godzin rozkładowych (zgodnie z harmonogramem w czterech dniach podwyższonego, 12-godzinnego wymiaru dobowego, pracowała o 4 godziny krócej, łącznie 16 godzin mniej). Premia w wymienionym miesiącu kształtowała się na poziomie 20% wynagrodzenia zasadniczego. Pracownica otrzymała:

• wynagrodzenie według stawki godzinowej: 15 zł x 152 godz. = 2.280 zł,
   
• premię: 2.280 zł x 20% = 456 zł,
   
• wynagrodzenie za czas nieprzepracowany: [(2.280 zł + 456 zł) : 152 godz.] x 16 godz. nieprzepracowanych = 288 zł,

Razem pracownica otrzymała 3.024 zł (2.280 zł + 456 zł + 288 zł).

Uwaga! Czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę, a młodocianego w wieku do 16 lat - 6 godzin na dobę.