Katalog długoterminowych świadczeń z ZUS dla ubezpieczonych

Ubezpieczeni podlegający ubezpieczeniu społecznemu mogą oczekiwać, że po ziszczeniu się danego ryzyka będzie przysługiwało im odpowiednie świadczenie. Podstawowe źródła finansowania świadczeń wypłacanych przez organ rentowy z tzw. grupy należności długoterminowych to budżet państwa, Fundusz Pracy oraz ubezpieczenie:

• rentowe, jak również
   
• wypadkowe, a także
   
• emerytalne.

Świadczenia rentowe

Jeśli chodzi o świadczenia rentowe, to ubezpieczony może ubiegać się m.in. o:

» rentę z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia

Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

• jest niezdolny do pracy,
   
• ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy, którego wymiar uzależniony jest od wieku ubezpieczonego, w jakim stał się on niezdolny do pracy,
   
• niezdolność do pracy powstała w okresach wymienionych przez ustawodawcę albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów,
   
• nie ma ustalonego prawa do emerytury z Funduszu lub nie spełnia warunków do jej uzyskania.

» rentę z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem w drodze do lub z pracy

Jeżeli ubezpieczony uległ wypadkowi w drodze do lub z pracy i zdarzenie miało miejsce po dniu 31 grudnia 2002 r., wówczas może on ubiegać się o rentę z ubezpieczenia rentowego. Od ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do lub z pracy ustawodawca nie wymaga posiadania odpowiedniego okresu składkowego i nieskładkowego.

» rentę szkoleniową

Osobie spełniającej wymagane warunki do otrzymania renty z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do której orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, przysługuje renta szkoleniowa. Należna jest ona przez okres 6 miesięcy, który ulega wydłużeniu na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego, nie dłużej niż o 30 miesięcy. Przedłużenie prawa do renty następuje na podstawie wniosku starosty.

Okres podstawowych 6 miesięcy może ulec również skróceniu. Będzie to miało miejsce, jeżeli przed jego upływem starosta zawiadomi organ rentowy:

• o braku możliwości przekwalifikowania do innego zawodu,
   
• o tym, że osoba zainteresowana nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu.

Maksymalny okres pobierania renty szkoleniowej nie może przekroczyć 36 miesięcy.

Renta szkoleniowa przysługuje również z ubezpieczenia wypadkowego ubezpieczonemu, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

» rentę z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobową zawodową

Renta z tytułu niezdolności do pracy należna jest ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Renta ta w odróżnieniu od renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia rentowego przysługuje niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Przy ustalaniu prawa do renty z ubezpieczenia wypadkowego bardzo istotną kwestią jest, aby:

• zdarzenie, któremu uległ ubezpieczony uznane zostało za wypadek przy pracy, a więc było nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć i nastąpiło w związku z pracą lub
   
• choroba uznana została za chorobę zawodową w myśl przepisów Kodeksu pracy.

Świadczenia o charakterze emerytalnym

Oprócz renty, która nierozerwanie związana jest z niezdolnością do pracy, ubezpieczony, który udokumentuje odpowiedni okres ubezpieczenia oraz spełni kryterium wiekowe bardziej zbliżone do powszechnego wieku emerytalnego niż przy świadczeniu rentowym, może ubiegać się o:

» świadczenie przedemerytalne

Wśród osób uprawnionych do świadczenia przedemerytalnego ustawodawca wymienił m.in. pracowników, osoby prowadzące pozarolniczą działalność, jak również osoby, które utraciły prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Osoba ubiegająca się o przyznanie świadczenia przedemerytalnego musi spełnić szereg przesłanek, które można podzielić na dwie grupy, tj. szczególne i ogólne.

» emeryturę w obniżonym wieku

Emeryturę w obniżonym wieku mogą nabyć ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r., którzy w dniu 1 stycznia 1999 r. osiągnęli okres:

• zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, z reguły w wymiarze 15 lat oraz
   
• składkowy i nieskładkowy wynoszący w przypadku kobiet - 20 lat, a w przypadku mężczyzn - 25 lat.

Omawiane świadczenie przysługuje w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn, a więc zasadniczo od ukończenia 55 lat - przez kobiety i 60 lat - przez mężczyzn.

Jednym z istotnych warunków otrzymania emerytury w obniżonym wieku jest nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w ofe, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. Przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury ubezpieczonego, który złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa, składki na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowane na jego koncie w ZUS, zwiększa się przez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22, stanowiącym stosunek pełnej wysokości składki na ubezpieczenie emerytalne do wysokości zaewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego.

» emeryturę pomostową

Zatrudnieni w szczególnych warunkach lub wykonujący zatrudnienie zaliczone do prac w/o szczególnym charakterze, którzy nie spełniają warunków wymaganych do przyznania wcześniejszej emerytury, mogą ubiegać się o prawo do emerytury pomostowej. Jest ona należna pracownikowi urodzonemu po 31 grudnia 1948 r. Prawo do niej można nabyć:

• na zasadach ogólnych oraz szczególnych, jak również
   
• z tytułu wykonywania pracy górniczej.

» nauczycielskie świadczenie kompensacyjne

Nauczyciele, którzy nie nabyli uprawnień do wcześniejszej emerytury oraz nie zostali objęci ustawą o emeryturach pomostowych, mają możliwość po ukończeniu aktywności zawodowej uzyskania prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.

Świadczenie to pod wieloma względami jest podobne do emerytury pomostowej.

Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne przysługuje po spełnieniu określonych przez ustawodawcę warunków, dotyczących w głównej mierze:

• ukończenia określonego wieku (niższego od powszechnego),
   
• wypracowanego stażu pracy, w tym odpowiednio pracy nauczycielskiej w jednostkach oświaty ściśle określonych przez ustawodawcę oraz
   
• rozwiązania stosunku pracy.