Podróż służbowa a miejsce pracy

Rozstrzygnięcie czy odbywany przez pracownika wyjazd można traktować jako podróż służbową musi poprzedzać analiza umówionego miejsca pracy. Od sposobu jego określenia zależy nie tylko moment rozpoczęcia podróży, ale i to czy podróż w ogóle wystąpi. Miejsce pracy pracownika powinno być ściśle powiązane z jej rodzajem. W praktyce oznacza to konieczność dokonania - na samym początku zatrudnienia - wyboru jednego z trzech możliwych sposobów jego określenia, najbliższego charakterowi pracy pracownika.

Pierwszym i najczęściej występującym będzie określenie miejsca pracy jako punktu w znaczeniu geograficznym - czyli konkretnego adresu, pod którym znajduje się miejsce (stanowisko pracy) pracownika. Alternatywą będzie wskazanie, jako miejsca pracy obszaru w znaczeniu geograficznym, w ramach którego pracownik stale wykonuje swoje zadania. Ten sposób określenia miejsca pracy stosuje się wobec pracowników mobilnych, dla których stałym elementem pracy jest przemieszczanie się pomiędzy miejscami, w których realizowane są obowiązki - np. odbywane są wizyty handlowe, instalacje, przeglądy lub naprawy maszyn, prezentacje produktu itp. W takich przypadkach powszechnie stosuje się zasadę wynikającą z wyroku Sądu Najwyższego z 10 października 2012 r., sygn. akt II UK 72/12. Na jego łamach podniesiono, że w przypadku określenia miejsca pracy jako obszaru w znaczeniu geograficznym pracownik nie jest w podróży służbowej, jeśli tego obszaru nie opuszcza. Bez znaczenia pozostają czynności formalne pracodawcy - np. wystawianie druków delegacji, wypłacanie diet czy zwracanie pracownikowi kosztów przejazdów i noclegu. Jeśli wyjazd ma na celu wykonanie zwykłych czynności stanowiących istotę pracowniczego zatrudnienia i jest odbywany na umówionym obszarze pracy, pracownik nie przebywa w podróży służbowej.

Podobne wnioski płyną z wyroku Sądu Najwyższego z 16 listopada 2009 r., sygn. akt II UK 114/09. Uznano w nim, że jeśli zobowiązanie pracownicze będące istotą obowiązków zatrudnionego (w tym przypadku chodziło o instalatorów systemów zabezpieczeń, którzy pracowali w terenie na określonym obszarze) jest wykonywane na geograficznie określonym obszarze, co jest zgodne z wolą stron stosunku pracy wyrażoną w umowie o pracę, to obszar taki jest stałym miejscem pracy w rozumieniu art. 77⁵ § 1 K.p., a pracownik w trakcie wykonywania swoich czynności nie odbywa podróży służbowej. Innymi słowy podróżą służbową nie może być wykonywanie zadań w różnych miejscowościach, jeśli taka konieczność wynika z umówionego rodzaju pracy. W efekcie podróże służbowe pracowników mobilnych będą występowały sporadycznie, w razie konieczności wykonania incydentalnego zadania poza umówionym obszarem pracy.

Przedstawiciel handlowy został wysłany przez pracodawcę na targi w Monachium. W ramach umówionej pracy prezentuje on ofertę maszyn i rozwiązań technologicznych u klientów, z kolei na targach miał on przeprowadzić prezentację historii rozwoju firmy pracodawcy oraz odpowiadać na pytania odwiedzających targi przy stoisku.

Te zadania różnią się od pracy wykonywanej na co dzień i wymagają opuszczenia stałego miejsca pracy, więc taki incydentalny wyjazd można traktować jako podróż służbową.

Ostatecznie miejsce pracy może mieć charakter zmienny (ruchomy). Ten ostatni sposób zarezerwowano dla pracowników przedsiębiorstw budowlanych, którzy co pewien czas muszą zmienić miejsce świadczenia pracy w związku z zakończeniem zakontraktowanych prac i przenieść się na kolejną budowę. Od sposobu określenia miejsca pracy zależy niewątpliwie moment rozpoczęcia podróży - jeśli jest to konkretny adres, to wystarczy opuszczenie miejscowości, w której znajduje się stanowisko pracy. W przypadku obszarowego miejsca pracy konieczne jest opuszczenie jego granic administracyjnych, z kolei w przypadku prawidłowo wprowadzonym ruchomym miejscu pracy podróż służbowa będzie mogła wystąpić jedynie w sytuacji oddelegowania pracownika do wykonania konkretnego zadania poza takim zmiennym miejscem pracy. Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale z 9 grudnia 2011 r., sygn. akt III PZP 3/11 (OSNP 2012/1-2/3) uznając, że pracownik przedsiębiorstwa budowlanego realizującego inwestycje w różnych miejscowościach może mieć w umowie o pracę określone miejsce wykonywania pracy jako miejsce, gdzie pracodawca prowadzi budowy lub innego rodzaju stałe prace, ewentualnie ze wskazaniem na jakim obszarze firma poszukuje zleceń. W takim przypadku stałym miejscem pracy pracownika będzie ta inwestycja, na której przez dłuższy czas systematycznie świadczy pracę.

Dekarz zatrudniony w firmie budowlanej realizował w okresie styczeń-marzec 2018 r. pracę na dużej inwestycji zlokalizowanej w Szczecinie. W międzyczasie pracodawca wysłał go na 3 dni do Stargardu Szczecińskiego celem przeprowadzenia remontu uszkodzonego przez wichurę dachu domu jednorodzinnego. Taki wyjazd nie oznacza zmiany stałego miejsca pracy, skoro po wykonaniu tego zadania pracownik wraca do Szczecina. Tym samym przy miejscu pracy obejmującym inwestycje budowlane prowadzone przez pracodawcę na obszarze Polski takie incydentalne zadanie należy traktować jako podróż służbową. Zmiana czasowego miejsca pracy nastąpi po zakończeniu prac na budowie w Szczecinie, więc przeniesienie na kolejną budowę np. w Warszawie nie będzie dla pracownika podróżą służbową.

Uwaga! Miejsce pracy traci znaczenie w przypadku rozstrzygania o podróży służbowej kierowcy. Tym samym określenie jako obszaru jego pracy np. terytorium Polski, kilku państw lub nawet całej Unii Europejskiej - jeśli kierowca faktycznie wykonuje pracę na tak dużym obszarze - nie ma wpływu na możliwość kwalifikowania jako podróży służbowej każdego wyjazdu poza miejscowość, w której pracodawca prowadzi działalność.