WSTĘP

Zasady obejmowania ubezpieczeniami społecznymi oraz ubezpieczeniem zdrowotnym osób fizycznych prowadzących pozarolniczą działalność na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej i przysługujących im świadczeń regulują przepisy:

• ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1778 z późn. zm.), dalej ustawy o sus,
   
• ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1938 z późn. zm.), dalej ustawy zdrowotnej,
   
• ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2017 r. poz. 1368), dalej ustawy zasiłkowej,
   
• ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1773 z późn. zm.), dalej ustawy wypadkowej.

Celem niniejszego opracowania jest omówienie zasad podlegania ubezpieczeniom wyłącznie osób prowadzących pozarolniczą działalność. Nie poruszono w nim tematyki ubezpieczeń oraz świadczeń przysługujących osobom współpracującym z przedsiębiorcą, jak również kwestii dotyczącej zbiegów tytułów do ubezpieczeń, w sytuacji gdy prowadzenie pozarolniczej działalności łączy się z jednoczesnym wykonywaniem np. umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło czy innej działalności.

Osobę prowadzącą pozarolniczą działalność zdefiniowano w art. 8 ust. 6 ustawy o sus (do definicji tej odsyła również ustawa zdrowotna w art. 5 pkt 21). W myśl powołanego przepisu, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:

1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych,

2) twórcę i artystę,

3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

• w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
   
• z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

4) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej,

5) osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 59 z późn. zm.).

Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, dla celów ubezpieczeń społecznych, nie uważa się osoby fizycznej, o której mowa w art. 18 ust. 1 ustawy - Prawo przedsiębiorców.

Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz. U. poz. 646), uważa się przedsiębiorcę, czyli osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonującą działalność gospodarczą. Przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły.

Ustawa - Prawo przedsiębiorców nie ma zastosowania do:

• działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,
   
• wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwie rolnym innych usług związanych z pobytem turystów,
   
• wyrobu wina przez producentów będących rolnikami wyrabiającymi mniej niż 100 hektolitrów wina w ciągu roku gospodarczego, o których mowa w art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina (Dz. U. z 2016 r. poz. 859 z późn. zm.),
   
• działalności rolników w zakresie sprzedaży, o której mowa w art. 20 ust. 1c ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 200 z późn. zm.).

Uwaga: Nie stanowi działalności gospodarczej działalność wykonywana przez osobę fizyczną, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 50% kwoty minimalnego wynagrodzenia (obecnie 1.050 zł), i która w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywała działalności gospodarczej (art. 5 ustawy - Prawo przedsiębiorców). Przez przychód należny rozumie się kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. Osoba wykonująca taką działalność może złożyć wniosek o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Działalność ta staje się działalnością gospodarczą z dniem określonym we wniosku. Powyższe nie stosuje się do działalności wykonywanej w ramach umowy spółki cywilnej.

Jeżeli przychód należny z działalności przekroczył w danym miesiącu 50% kwoty minimalnego wynagrodzenia, to działalność ta staje się działalnością gospodarczą, począwszy od dnia, w którym nastąpiło przekroczenie tej wysokości. W takim przypadku osoba wykonująca działalność gospodarczą składa wniosek o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej w terminie 7 dni od dnia, w którym nastąpiło ww. przekroczenie.

Działalność gospodarczą można podjąć w dniu złożenia wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo po dokonaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Zasady wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej oraz rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego określają odrębne przepisy. W niektórych przypadkach podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej może wiązać się dodatkowo z obowiązkiem uzyskania przez przedsiębiorcę koncesji albo wpisu do rejestru działalności regulowanej albo zezwolenia.

Ubezpieczenia społeczne rozpatrywane są również w odniesieniu do tych osób, które prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów szczególnych, innych niż przepisy ustawy - Prawo przedsiębiorców. Przykładowo, zgodnie z art. 28 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2017 r. poz. 1277 z późn. zm.), do komornika stosuje się m.in. przepisy o ubezpieczeniach społecznych oraz powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, dotyczące osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.

Za twórcę uważa się osobę, która tworzy dzieła w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii, lutnictwa artystycznego oraz sztuki ludowej, będące przedmiotem prawa autorskiego.

Za artystę z kolei uważa się osobę wykonującą zarobkowo działalność artystyczną w dziedzinie sztuki aktorskiej i estradowej, reżyserii teatralnej i estradowej, sztuki tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a także w dziedzinie produkcji audiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dźwięku, montażystów i kaskaderów.

Uznanie działalności za twórczą lub artystyczną i ustalenie daty jej rozpoczęcia następuje w formie decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającej przy ministrze właściwym do spraw kultury.

Za osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu uważa się:

• osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
   
• osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu, z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Jak wyjaśnił ZUS w poradniku pt. "Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz ustalania podstawy wymiaru składek osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących", dostępnym na stronie internetowej www.zus.pl, ustalając tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym przedstawicieli wolnych zawodów, należy brać pod uwagę m.in. formę opodatkowania. Oznacza to, że w razie gdy przedstawiciele wolnych zawodów opłacają podatek od przychodów np. ze stosunku pracy lub umowy zlecenia, to dla celów ubezpieczeń społecznych nie są wykonującymi działalność w zakresie wolnego zawodu, lecz odpowiednio pracownikami bądź zleceniobiorcami. Natomiast w przypadku, gdy opłacają podatek dochodowy od dochodów z działalności gospodarczej (w tym zgodnie z przepisami ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym), to dla celów ubezpieczeń społecznych traktowani są jak przedsiębiorcy.

Za osoby prowadzące niepubliczną lub publiczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół na podstawie ustawy - Prawo oświatowe uważa się m.in. osoby prowadzące przedszkola, szkoły podstawowe, w tym: specjalne, integracyjne, z oddziałami przedszkolnymi, integracyjnymi i sportowymi, sportowe i mistrzostwa sportowego, szkoły ponadpodstawowe, w tym: specjalne, integracyjne, dwujęzyczne, z oddziałami integracyjnymi, dwujęzycznymi i sportowymi, sportowe, mistrzostwa sportowego, rolnicze i leśne, szkoły artystyczne, placówki oświatowo-wychowawcze.

Przedsiębiorcą jest również obcokrajowiec

Osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność - jeżeli spełniają określone ustawowo warunki - są nie tylko obywatele polscy, ale również obcokrajowcy. Przepisy ustawy o sus nie uzależniają bowiem objęcia polskimi ubezpieczeniami społecznymi od posiadanego obywatelstwa, miejsca zamieszkania, pobytu itd. Dla objęcia tymi ubezpieczeniami istotny jest natomiast fakt podjęcia na terenie Polski działalności rodzącej, zgodnie z przepisami, obowiązek ubezpieczeń społecznych na obszarze Polski.

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu, jeżeli:

• posiadają obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) i zamieszkują na terytorium państwa członkowskiego UE/EFTA,
   
• nie posiadają obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, które przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy w celu wykonywania pracy, zezwolenia na pobyt czasowy z wyłączeniem zezwolenia udzielonego na podstawie art. 181 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2017 r. poz. 2206 z późn. zm.), zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zgody na pobyt ze względów humanitarnych, zgody na pobyt tolerowany,
   
• są osobami, które uzyskały w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą albo korzystają z ochrony czasowej na jej terytorium,
   
• nie posiadają obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), i legalnie zamieszkują na terytorium innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA).

Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają także osoby objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, które posiadają obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), niezamieszkujące na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA).