Prawo do urlopu wychowawczego oraz jego wymiar

Pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia (art. 186 § 1 K.p.).

Pracodawca zatrudnił nigdzie dotychczas nie pracującą matkę 2-letniego dziecka. Po przepracowaniu 6 miesięcy zyska ona prawo do urlopu wychowawczego. Gdyby uprzednio pracowała (nie dotyczy prowadzenia działalności gospodarczej lub wykonywania czynności na podstawie umowy prawa cywilnego, np. zlecenia), to stosownie do tego okresu, mogłaby nabyć prawo do urlopu wychowawczego nawet od pierwszego dnia zatrudnienia, z tym że jest to urlop fakultatywny, który wymaga wniosku zainteresowanego.

Nowo zatrudniony pracownik, posiadający dziecko w wieku 1 roku, udokumentował 6-miesięczny staż z prawem do stypendium.

Do stażu pracy dla celów urlopu wychowawczego należy zaliczyć okres obecnego zatrudnienia oraz staż z prawem do stypendium, co wynika z art. 79 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 1265 z późn. zm.). Zgodnie z powołanym przepisem, okresy pobierania stypendium przyznanego m.in. bezrobotnemu w okresie odbywania stażu na podstawie skierowania starosty, wlicza się do okresu pracy wymaganego do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych. Oznacza to, że od pierwszego dnia zatrudnienia pracownik może wnioskować o urlop wychowawczy.

Pracownica, która 1 stycznia 2018 r. podjęła pierwsze zatrudnienie w życiu, w marcu 2018 r. stała się niezdolna do pracy w związku z ciążą i przebywała na zwolnieniu lekarskim do dnia porodu. Obecnie korzysta z urlopu macierzyńskiego. Do okresu zatrudnienia wymaganego dla nabycia prawa do urlopu wychowawczego należy jej zaliczyć zarówno okresy efektywnej pracy, jak i choroby oraz urlopów macierzyńskiego i ewentualnie rodzicielskiego. W świetle powyższego, pracownica już spełnia warunek co najmniej 6-miesięcznego stażu pracy wymaganego dla nabycia prawa do urlopu wychowawczego.

Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy. Urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Jeżeli jednak z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, niezależnie od urlopu udzielanego do 6. roku życia, pracownik może skorzystać z kolejnego urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.

Problematykę tę wyjaśnił resort pracy w piśmie udostępnionym naszemu Wydawnictwu 25 października 2013 r., w którym czytamy: "(...) Jeżeli zatem oboje rodzice lub opiekunowie dziecka żyją i korzystają z pełnej władzy rodzicielskiej, to maksymalny wymiar urlopu wychowawczego jaki może wykorzystać jeden z nich wynosi 35 miesięcy.".

Uwaga! Skorzystanie z urlopu wychowawczego w wymiarze co najmniej jednego miesiąca oznacza wykorzystanie przez rodzica lub opiekuna dziecka urlopu w części przysługującej wyłącznie temu rodzicowi.

Pracownik skorzystał z rocznego urlopu wychowawczego na dziecko urodzone w 2015 r. w okresie od 15 października 2017 r. do 14 października 2018 r. Obecnie planuje skorzystać z tego urlopu matka dziecka. Może ona wystąpić o 24 miesiące urlopu wychowawczego, gdyż ojciec wykorzystał już swoją część niezbywalną.

Rodzice dziecka niepełnosprawnego w wieku 1,5 roku są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Z powodu konieczności zapewnienia dziecku całodobowej opieki, z pełnego "podstawowego" urlopu wychowawczego oraz urlopu z tytułu niepełnosprawności zamierza skorzystać ojciec dziecka. Matka pozostanie aktywna zawodowo.

Ojciec dziecka będzie mógł wykorzystać 35 miesięcy "podstawowego" urlopu wychowawczego, a ponadto będzie mógł ubiegać się o 35 miesięcy urlopu wychowawczego związanego z niepełnosprawnością dziecka.

Pracownica, która posiada roczne dziecko, w październiku 2018 r. wystąpiła o 36-miesięczny urlop wychowawczy. Do wniosku dołączyła oświadczenie, iż z urlopu tego nie będzie korzystał ojciec dziecka.

Oświadczenie to nie wywiera skutku w postaci prawa do pełnych 36 miesięcy urlopu. Pracownica może skorzystać z 35 miesięcy urlopu. Pozostały miesiąc, o ile nie zostanie wykorzystany przez ojca, przepadnie.

Rodzic dziecka ma prawo do pełnego urlopu wychowawczego, tj. w wymiarze 36 miesięcy, jeżeli:

• drugi rodzic dziecka nie żyje,
   
• drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
   
• drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.

Dotyczy to zarówno podstawowego urlopu wychowawczego, jak i urlopu z tytułu niepełnosprawności dziecka. Ta sama zasada obowiązuje, gdy dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna. Wówczas pracownikowi przysługuje urlop wychowawczy w wymiarze pełnym - do 36 miesięcy.

Od 2 stycznia 2016 r. zniesiono limit w zakresie jednoczesnego korzystania z urlopu wychowawczego, z tym że łączny wymiar urlopu wychowawczego nie może przekraczać wymiaru maksymalnego, o którym mowa wyżej. Oznacza to, że nawet przez 18 (w razie niepełnosprawności dziecka przez 36) miesięcy rodzice bądź opiekunowie dziecka mogą się nim zajmować jednocześnie, w ramach urlopu wychowawczego.

Urlop wychowawczy jest udzielany na pisemny wniosek pracownika składany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. W myśl § 23 rozporządzenia w sprawie dokumentacji, wniosek o urlop wychowawczy albo jego część powinien zawierać:

• imię i nazwisko pracownika,
   
• imię i nazwisko dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część,
   
• wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część na dane dziecko,
   
• wskazanie okresu urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko,
   
• określenie liczby części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko.

Uwaga! Urlop wychowawczy jest udzielany nie więcej niż w 5 częściach. Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu. Przy czym, jeżeli wnioskodawca uprzednio skorzystał z urlopu rodzicielskiego po przerwie (chodzi o część wynoszącą nie więcej niż 16 tygodni, która na mocy art. 182^1c § 1 K.p. może być wykorzystana do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia), to liczba wykorzystanych w tym trybie części urlopu pomniejsza liczbę części przysługującego urlopu wychowawczego.

Pracownica, która skorzystała z pierwszych 30 tygodni urlopu rodzicielskiego w 2016 r., pozostałe 2 tygodnie wykorzystała w początkach okresu przedszkolnego dziecka, tj. we wrześniu br. Złożenie wniosku o "odroczoną" część urlopu rodzicielskiego skutkuje tym, że pracownica może wnioskować o urlop wychowawczy najwyżej czterokrotnie.

Do wniosku pracownik powinien załączyć:

• oświadczenie pracownika dotyczące korzystania z części urlopu rodzicielskiego na dane dziecko w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu poprzedniej części urlopu rodzicielskiego albo zasiłku za okres odpowiadający okresowi części urlopu rodzicielskiego, ze wskazaniem liczby części urlopu wykorzystanych w taki sposób,
   
• oświadczenie o braku zamiaru korzystania przez drugiego rodzica albo opiekuna dziecka z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic albo opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem (oświadczenie nie jest wymagane w razie ograniczenia drugiemu rodzicowi albo pozbawienia drugiego rodzica władzy rodzicielskiej lub ograniczenia albo zwolnienia z opieki drugiego opiekuna dziecka),
   
• w przypadku ograniczenia albo pozbawienia drugiego rodzica władzy rodzicielskiej lub zwolnienia z opieki drugiego opiekuna dziecka - kopię prawomocnego orzeczenia sądu w tej sprawie lub oświadczenie pracownika, że zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania informacji od drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic lub opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem,
   
• kopię prawomocnego orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy, w przypadku wnioskowania o urlop z tego tytułu,
   
• w przypadku wnioskowania o udzielenie urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy albo o udzielenie części urlopu wychowawczego, której wymiar łącznie z dotychczas wykorzystanym wymiarem urlopu wychowawczego wyniesie 36 miesięcy, w zależności od okoliczności:
   
• skrócony odpis aktu zgonu drugiego rodzica dziecka albo
   
• kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ubezwłasnowolnieniu drugiego rodzica dziecka albo dokument potwierdzający niepełnoletność drugiego rodzica dziecka, gdy rodzice nie są małżeństwem, albo kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ustaleniu ojcostwa, w którym sąd nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej, albo
   
• kopię prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o jej ograniczeniu lub zawieszeniu, albo
   
• kopię prawomocnego orzeczenia sądu o przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu opiekunowi albo zwolnieniu drugiego opiekuna z tej opieki.

Pracownica, o której mowa w poprzednim przykładzie, sama zajmuje się wychowywaniem dziecka, gdyż jego ojciec wyjechał za granicę i nie ma z nim kontaktu. Załóżmy, że dziecko nie zaadoptuje się w przedszkolu i po dwóch tygodniach urlopu rodzicielskiego pracownica zdecyduje się na kilkumiesięczny urlop wychowawczy. W tej sprawie złoży wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego, oświadczenie o korzystaniu z urlopu rodzicielskiego z przerwą, z zaznaczeniem liczby części wykorzystanych po przerwie, oświadczenie w sprawie korzystania z urlopu przez ojca dziecka.

Przykład wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego

Przykład oświadczenia załączanego do wniosku o urlop wychowawczy

Pracownica będzie mogła występować o urlop wychowawczy jeszcze trzykrotnie.

Przepisy kodeksowe nie określają wprost jak obliczać okres urlopu wychowawczego, a opinie doktryny są niejednolite. Wobec powyższego nasza redakcja zwróciła się z zapytaniem w tej sprawie do resortu pracy, na które 2 czerwca 2016 r. uzyskała następującą odpowiedź: "(...) Dopuszczalny 36-miesięczny okres urlopu wychowawczego należy, zdaniem Departamentu Prawa Pracy w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, obliczać z uwzględnieniem orzecznictwa sądowego dotyczącego ustalania okresu zatrudnienia pracownika. Jak orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 grudnia 2009 r. (II PK 223/09, LEX nr 585777) sposób liczenia terminów określonych w przepisach Kodeksu cywilnego nie ma zastosowania do okresów, od których zależy nabycie uprawnień pracowniczych. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do tego wyroku "w judykaturze utrwalony jest pogląd, że sposób liczenia terminów określonych w przepisach Kodeksu cywilnego nie ma zastosowania do okresów, od których zależy nabycie uprawnień pracowniczych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1991 r., I PZP 16/91, OSNCP 1992 z. 1 poz. 10, czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 19 grudnia 1996 r., I PKN 47/96, OSNP 1997 nr 17, poz. 310).

Zasady nabycia uprawnień pracowniczych są zatem zawarte w postanowieniach prawa pracy i odbiegają od reguł prawa cywilnego. Uznając zaś, że kwestia ta jest uregulowana w prawie pracy - jakkolwiek nie wprost - nie ma podstaw, by sięgać do Kodeksu cywilnego, gdyż w myśl art. 300 K.p. stosujemy go do stosunków pracy tylko w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy.

Zdaniem Departamentu oznacza to, że jeżeli urlop wychowawczy został udzielony od dnia 4 kwietnia 2016 r., to 6 miesięczny okres urlopu wychowawczego upływa 3 października 2016 r. Natomiast jeżeli występują między częściami urlopu wychowawczego przerwy, to dla ustalenia kiedy miną dopuszczalne 36 miesięcy, należy sumować pełne kolejne nieprzerwane miesiące urlopu wychowawczego, przyjmując, że okres miesiąca upływa w dniu poprzedzającym dzień, który datą odpowiada początkowemu dniowi okresu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca (np. miesiąc liczony od dnia 4 kwietnia upływa w dniu 3 maja). Należy także zsumować dni "wystające" poza pełne miesiące, przyjmując 30 dni za jeden miesiąc.

Departament Prawa Pracy podkreśla, że jego poglądy nie są wiążące dla pracowników, pracodawców, Państwowej Inspekcji Pracy ani sądów pracy. Organem uprawnionym do oceny prawidłowości stosowania przepisów prawa pracy przez pracodawców jest Państwowa Inspekcja Pracy, a spory ze stosunku pracy rozstrzygają sądy pracy.".

Pracownica wystąpiła o pełny przysługujący jej wymiar urlopu wychowawczego (35 m-cy) na roczne dziecko. Urlop rozpoczął się 14 września 2018 r., a zatem powinien trwać do 13 sierpnia 2021 r.

Załóżmy, że pracownica otrzymała propozycję intratnej pracy i złożyła wypowiedzenie dotychczasowej umowy, które zakończy bieg 31 grudnia 2018 r., jednocześnie kończąc urlop wychowawczy. Od poniedziałku 7 stycznia 2019 r. (po kilkudniowej przerwie) z pozostałego urlopu wychowawczego zamierza skorzystać pracownik-ojciec dziecka. Będzie mu przysługiwał urlop wychowawczy do 18 września 2021 r., co wynika z wyliczenia:

• okres urlopu wykorzystany przez matkę: 3 m-ce i 18 dni,
   
• różnica do wykorzystania (po przerwie) przez ojca: 36 m-cy - 3 m-ce i 18 dni = 32 m-ce i 12 dni.

Pracownik może wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu. Oświadczenie pracownika w tej sprawie wymaga formy pisemnej (art. 186 § 7 ostatnie zdanie K.p.). Rozporządzenie w sprawie dokumentacji nie określa treści takiego wniosku, stąd należy przyjąć, że wymagane jest jedynie wyraźne wycofanie wniosku, w zakreślonym powyżej terminie.

Po rozpoczęciu urlopu pracownik może z niego zrezygnować:

• w każdym czasie - za zgodą pracodawcy,
   
• po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy - najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy (art. 186³ K.p.).

Z przepisu należy wnosić, że w przypadku niedochowania terminu, pracodawca, który nie może dopuścić pracownika do pracy w proponowanym przez niego terminie, powinien tego dokonać najpóźniej po upływie 30 dni.

Pracownica przebywająca na dwuletnim urlopie wychowawczym, który miał trwać do końca 2018 r. na początku listopada br. zrezygnowała z urlopu oraz zadeklarowała gotowość natychmiastowego przystąpienia do pracy. Reorganizacja stanowisk będąca konsekwencją jej urlopu spowodowała, że pracodawca nie miał wówczas wolnego miejsca pracy. W tej sytuacji mógł on jedynie odmówić zgody na powrót natychmiastowy. Posiadał 30 dni na przygotowanie dla pracownicy stanowiska pracy.