Przerwy w prowadzeniu pojazdu i w pracy

Przemęczony kierowca pojazdu o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony lub przeznaczonego do przewozu ponad 9 osób może stwarzać realne zagrożenie dla siebie i innych uczestników ruchu drogowego. Dlatego jego dzienny czas prowadzenia pojazdu musi być dzielony przez przerwy. Są to okresy, w trakcie których kierowca nie może prowadzić pojazdu, ani wykonywać innej pracy, gdyż musi je wykorzystać wyłącznie na wypoczynek (art. 4 lit. d rozporządzenia (WE) nr 561/2006). Obok przerw w jeździe, zapewniających kierowcy regenerację sił przepisy gwarantują przedstawicielom tej grupy zawodowej przerwy w czasie pracy. Są one udzielane kierowcom, do których stosuje się wymienione przepisy międzynarodowe, jeśli w danym dniu prowadzili pojazd krócej niż przez 4,5 godziny, a dodatkowo wykonywali inne prace. Całkowicie odrębne zasady dotyczą przerw udzielanych kierowcom zatrudnionym w komunikacji miejskiej lub podmiejskiej, gdyż te muszą być dostosowane także do obowiązujących rozkładów jazdy pojazdów komunikacji miejskiej.

Przerwy w prowadzeniu pojazdu w przewozach na terenie UE i poza jej obszarem

Kierowca może prowadzić pojazd bez zatrzymywania się przez maksymalnie 4,5 godziny. Po tym okresie musi skorzystać z przerwy w jeździe wynoszącej 45 minut, po której ponownie może prowadzić pojazd przez 4,5 godziny. Wyjątek od tej zasady dotyczy przypadków, gdy bezpośrednio po 4,5-godzinnym okresie jazdy kierowca rozpoczyna okres odpoczynku dziennego lub tygodniowego (art. 7 rozporządzenia (WE) nr 561/2006, art. 7 Umowy AETR).

Kierowca prowadzi pojazd przez 10 godzin w sposób następujący: 4,5 godziny jazdy, 45 minut przerwy, 4,5 godziny jazdy, 45 minut przerwy, 1 godziny jazdy, odpoczynek. Kierowca musi w takim przypadku wykorzystać przerwę po każdym okresie 4,5 godziny prowadzenia pojazdu, co przekłada się na 2 przerwy w ciągu dnia. Gdyby kierowca kończył pracę po 9 godzinach jazdy, to nie musiałby już skorzystać z kolejnych 45 minut przerwy, o ile bezpośrednio po zakończeniu drugiego okresu prowadzenia pojazdu rozpocząłby odpoczynek dzienny lub tygodniowy.

Długość przerwy jest identyczna w przewozach unijnych, jak i wykonywanych częściowo poza obszarem UE. Analogiczne są również zasady podziału tej przerwy na części. Przerwa w jeździe może zostać podzielona na dwa odcinki, z których pierwszy musi trwać minimum 15 minut, a drugi nie mniej niż 30 minut.

W przewozach wykonywanych w części poza UE podział przerwy był niegdyś bardziej liberalny, gdyż mogła być ona podzielona na 2 lub 3 odcinki, z których żaden nie mógł być krótszy niż 15 minut. Obecnie jednak zasady podziału przerw w jeździe na części są jednolite dla UE i przewozów wykonywanych częściowo poza UE.

Kierowca wykorzystał przerwę w jeździe dzieląc ją na dwa odcinki w następujący sposób: 20 minut + 25 minut. Taki podział przerwy jest nieprawidłowy, gdyż drugi odcinek przerwy jest o 5 minut za krótki. Powinien on trwać nie mniej niż 30 minut. Bez znaczenia pozostaje fakt wydłużenia pierwszego odcinka przerwy powyżej 15 minut, gdyż nawet gdyby trwał on 35 minut, to drugi odcinek i tak musi trwać nie mniej niż 30 minut.

Przerwy kierowców komunikacji miejskiej i podmiejskiej

Inne zasady korzystania z przerw w prowadzeniu pojazdu obowiązują kierowców autobusów zatrudnionych w komunikacji regularnej na trasach do 50 km. Czas przysługującej im przerwy w jeździe zależy od łącznego dziennego czasu prowadzenia pojazdu i wynosi 30 minut, gdy kierowca prowadzi autobus od 6 do 8 godzin w ciągu dnia lub 45 minut, gdy kierowca prowadzi autobus ponad 8 godzin (art. 31b ustawy o czasie pracy kierowców). Przerwa ta może być dzielona na krótsze odcinki, pod warunkiem, że przynajmniej jeden z nich będzie obejmował co najmniej 15 minut. Dopełnienie tego warunku powoduje, że długość pozostałych przerw jest dowolna. Niezależnie od tego, czy przerwa jest udzielana w całości, czy dzielona na krótsze odcinki, musi zostać wykorzystana przed upływem 6 godzin łącznego dziennego czasu prowadzenia pojazdu.

Kierowca autobusu pracuje w poniedziałki w następujący sposób: 2 godziny jazdy, 10 minut przerwy, 2 godziny jazdy, 15 minut przerwy, 1,5 godziny jazdy, 5 minut przerwy, 2 godziny jazdy. Łącznie przerwa trwa 30 minut - co jest prawidłowe, gdyż czas prowadzenia autobusu obejmuje łącznie 7,5 godziny. Ostatni odcinek przerwy został udzielony po 5,5 godzinach jazdy, więc cała przerwa została - zgodnie z przepisami - wykorzystana przed upływem 6 godzin łącznego czasu prowadzenia pojazdu.

Do czasu przerw w prowadzeniu autobusu można zaliczać przerwy przypadające pomiędzy kursami, gdy autobus przebywa na przystanku końcowym, w zajezdni lub na pętli. W tym kontekście istotne jest jednak to, że do czasu pracy kierowcy wlicza się czas przeznaczony na nadzór lub pomoc osobom wsiadającym do autobusu lub wysiadającym z niego. Przerwa kierowcy nie obejmuje więc nadzoru nad opuszczaniem autobusu przez pasażerów na ostatnim przystanku, dojazdu do zajezdni lub pętli z tego przystanku, powrotu autobusu na przystanek po zakończonej przerwie ani okresu, gdy pasażerowie zaczną wsiadać do niego. Wszystkie te aktywności są dla kierowcy czasem pracy, a nie czasem przerwy, co potwierdził Główny Inspektor Pracy w stanowisku Departamentu Prawnego z 7 listopada 2008 r. w sprawie czasu pracy kierowców wykonujących przewozy regularne (znak GPP-417-4560-915/08/PE). Departament Prawny GIP podniósł w nim, że przerwa jest okresem, w trakcie którego kierowca nie świadczy pracy, więc choć może on zostać zaliczony do czasu pracy, nie jest dla kierowcy czasem pracy w ścisłym rozumieniu. Skoro do czasu pracy kierowcy należy nadzór nad pasażerami wsiadającymi lub wysiadającymi, to udostępnienie autobusu pasażerom w trakcie takiego postoju wyklucza możliwość kwalifikowania go jako przerwy w pracy kierowcy.

Zwrócił na to uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich potwierdzając w wystąpieniu do ministra Infrastruktury, poprzedzonym odpowiednimi pismami do GIP i ITD, że kierowcy autobusów zatrudnieni w dużych miastach nie mają gwarancji korzystania z wymaganych odpoczynków między kursami. Jako przyczyny takiego stanu rzeczy, obok nadzoru nad przebywającymi w pojeździe pasażerami wymienił korki, zmiany organizacji ruchu, wypadki i awarie pojazdów podnosząc jednocześnie, że PIP i ITD nie mają instrumentów pozwalających kontrolować godzinę wyjazdu na trasę i wjazdu na przystanek końcowy, pętlę lub zajezdnię. To ostatnie potwierdza GITD podnosząc w odpowiedzi skierowanej do RPO, że czas pracy tych kierowców nie jest - co do zasady - rejestrowany przez tachograf, więc kontrole PIP i ITD muszą opierać się na rozkładach czasu pracy i ewidencji czasu pracy, które w wielu przypadkach nie odzwierciedlają faktycznego czasu pracy i przerw. Wszystko wskazuje na to, że ewentualne zmiany w przepisach dotyczących tej grupy kierowców mogą wprowadzić obowiązek rejestrowania dokładnych i wiarygodnych danych dotyczących aktywności tej grupy kierowców.

Kierowcy komunikacji miejskiej zatrudnieni na podstawie umów o pracę, obok przerwy w jeździe, mają prawo do 15-minutowej przerwy wliczanej do czasu pracy (tzw. przerwy śniadaniowej). Przerwa ta przysługuje kierowcy pod warunkiem, że jego dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin (art. 6 ust. 3 ustawy o czasie pracy kierowców). Przerwy w prowadzeniu pojazdu z art. 31b ustawy o czasie pracy kierowców nie ulegają skróceniu o czas przerwy śniadaniowej - co różni je od udzielanych innym kierowcom dużych pojazdów przerw w jeździe i w czasie pracy, ulegających skróceniu o kwadrans pełnopłatnej przerwy śniadaniowej. W efekcie kierowcy - pracownicy wykonujący przewozy regularne osób na trasach do 50 km mają prawo do dwóch odrębnych przerw, z których jedna będzie wynosiła 30 lub 45 minut, a druga - wliczana do czasu pracy - 15 minut.

Przerwy dla kierowców będących pracownikami

Kierowcy - pracownicy mają prawo do przerw w czasie pracy pod warunkiem, że pracują w danym dniu co najmniej 6 godzin (art. 6 ust. 3 i art. 13 ustawy o czasie pracy kierowców). Bez znaczenia pozostaje to, czy w tym czasie prowadzą pojazd, czy wykonują inne prace. Długość przysługujących im przerw wynosi odpowiednio:

• 15 minut - dla kierowców wykonujących przewozy wyłączone ze stosowania przepisów rozporządzenia (WE) nr 561/2006 lub Umowy AETR (patrz tabela nr 1),
   
• 30 minut - dla kierowców kierujących pojazdami, do których stosuje się przepisy rozporządzenia (WE) nr 561/2006 lub Umowę AETR, jeśli ich czas pracy w danym dniu nie przekracza 9 godzin (z czego 15 minut wliczamy kierowcy do czasu pracy),
   
• 45 minut - dla kierowców kierujących pojazdami, do których stosuje się przepisy rozporządzenia (WE) nr 561/2006 lub Umowę AETR, jeśli ich czas pracy w danym dniu przekracza 9 godzin (w tym 15 minut wliczane do czasu pracy).

Kierowca pojazdu o dopuszczalnej masie całkowitej 10 ton wykonał we wtorek krótki przewóz obejmujący 3,5 godziny prowadzenia pojazdu. Po powrocie przez 2,5 godziny nadzorował rozładunek, a bezpośrednio po tym musiał załadować towar na kurs zaplanowany w kolejnym dniu, co trwało 3,5 godziny. Łącznie kierowca pracował w tym dniu przez 9,5 godziny, więc powinien skorzystać z przerwy w pracy trwającej co najmniej 45 minut. W tym dniu pracownik nie musiał korzystać z przerwy w jeździe, gdyż nie prowadził pojazdu przez 4,5 godziny.

Przerwa 30- lub 45-minutowa powinna zostać wykorzystana najpóźniej po 6 kolejnych godzinach pracy i może być zrealizowana przez kierowcę w całości lub w krótszych odcinkach. W przypadku podziału takiej przerwy na części trzeba pamiętać o tym, aby żaden z jej odcinków nie był krótszy niż 15 minut. W efekcie przerwę w pracy można podzielić na maksymalnie 3 części, przy czym ostatnia z nich powinna zostać udzielona bezpośrednio po zakończeniu pierwszych 6 godzin pracy.

Jeśli kierowca korzysta z 30 lub 45 minut przerwy w czasie pracy, nie ma roszczenia o 15-minutową przerwę śniadaniową - wliczaną do czasu pracy. O czas jej trwania skraca się bowiem przysługującą mu dłuższą przerwę. Zasadę tą stosuje się odpowiednio do 45-minutowych przerw w prowadzeniu pojazdu.

Przerwy dla kierowców niebędących pracownikami

Prawo do przerw w pracy przysługuje ponadto przedsiębiorcom osobiście wykonującym przewozy drogowe oraz kierowcom, którzy choć nie pozostają w zatrudnieniu u przewoźnika, osobiście wykonują przewozy drogowe na jego rzecz. Wobec tych kierowców zastosowanie ma art. 13 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców, więc długość przysługujących im przerw zależy od czasu pracy w danym dniu i wynosi:

• 30 minut, jeśli czas pracy w danym dniu nie przekracza 9 godzin,
   
• 45 minut, gdy czas pracy w danym dniu przekracza 9 godzin.

Różnicą w porównaniu do kierowców - pracowników jest brak prawa do 15-minutowej przerwy śniadaniowej, która podlegałaby wliczeniu do czasu pracy kierowców - przedsiębiorców, zleceniobiorców lub świadczących usługi. Drugą istotną różnicą jest to, że przerwy w pracy tej grupy kierowców nie mogą być dzielone na części - brak odesłania do art. 13 ust. 2 ustawy o czasie pracy kierowców w jej art. 26c ust. 4 powoduje, że 30- lub 45-minutową przerwę w pracy muszą oni wykorzystywać w jednym odcinku.

Zestawienie wszystkich występujących u kierowców rodzajów przerw z rozróżnieniem przerw w jeździe i w czasie pracy oraz różnych rodzajów przewozów zawiera tabela poniżej.

Wynagrodzenie za czas przerw

Śniadaniowa 15-minutowa przerwa podlega zaliczeniu do czasu pracy kierowcy. W praktyce oznacza to, że w ramach 8 godzin czasu pracy powinno przypadać 7 godzin i 45 minut faktycznego czasu pracy i 15 minut ww. przerwy. Pomimo to wynagrodzenie należy kierowcy wypłacić za 8 godzin - w ten sposób rekompensując czas przerwy.

Dla odmiany przerwy w prowadzeniu pojazdu udzielane w oparciu o rozporządzenie (WE) nr 561/2006 i Umowę AETR oraz 30- i 45-minutowe przerwy w czasie pracy zalicza się kierowcy do czasu dyżuru, który jest odrębnie wynagradzany.

Kierowca prowadził pojazd przez 10 godzin korzystając z dwóch przerw w jeździe trwających po 45 minut każda. Łączny czas tych przerw (1,5 godz.) trzeba podzielić na 2 części - czas pracy obejmujący 15 minut i czas dyżuru wynoszący 1 godzinę i 15 minut.

Kierowca prowadził pojazd przez 4 godziny, a następnie wykonywał inne prace przez 6 godzin. Łącznie pracował w tym dniu 10 godzin, czyli powinien skorzystać z 45 minut przerwy, którą trzeba podzielić na 15 minut wliczane do czasu pracy i 30 minut stanowiące czas dyżuru.

Za czas tego dyżuru kierowcy przysługuje wynagrodzenie w wysokości określonej w obowiązujących u jego pracodawcy przepisach płacowych, nie niższe jednak niż 50% stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego przysługującego kierowcy (art. 9 ust. 6 ustawy o czasie pracy kierowców). W praktyce oznacza to, że przewoźnik powinien określić wysokość wynagrodzenia za dyżur w wewnętrznych przepisach płacowych (w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania), a jeśli nie ma obowiązku ich wydania w treści zawieranych z kierowcami umów o pracę.

Uwaga! Przedstawionych zasad wynagradzania przerw nie stosuje się wobec kierowców przedsiębiorców oraz wykonujących przewozy drogowe na podstawie umów prawa cywilnego. Nie mają oni prawa do 15-minutowej przerwy śniadaniowej, wliczanej do czasu pracy, a ponadto nie ma do nich zastosowania pracownicza instytucja dyżuru. W efekcie prawo do wynagrodzenia za czas trwania przerw w jeździe lub w czasie pracy będzie zależało wyłącznie od treści umowy zlecenia lub o świadczenie usług, łączącej kierowcę z przewoźnikiem.

Podobnie w przypadku przerw w jeździe udzielanych kierowcom wykonującym przewozy regularne osób na trasach do 50 km. W ustawie brakuje jakiejkolwiek regulacji dotyczącej prawa do wynagrodzenia za czas trwania tych przerw, więc, co do zasady, te przerwy nie są wliczane do czasu pracy i nie przysługuje za nie wynagrodzenie. Wynika to z ogólnej zasady przyznającej prawo do wynagrodzenia wyłącznie za czas wykonywania pracy, natomiast w okresach jej niewykonywania pod warunkiem, że przepis szczególny przyznaje pracownikowi prawo do wynagrodzenia (art. 80 K.p.). Pomimo tego przyznanie kierowcom obsługującym przewozy regularne osób na trasach do 50 km prawa do wynagrodzenia za czas przerw w jeździe jest praktyką dość popularną. W tym kontekście warto jedynie pamiętać, że w interesie pracodawcy leży produktywne wykorzystanie przez kierowców czasu pracy. Przyznanie pracownikom za czas przerwy takiej samej stawki, jak za czas jazdy może działać na nich demotywująco.