Podstawowe obowiązki pracodawcy z zakresu bhp

Obowiązki zarządzających

Osoby kierujące pracownikami z racji powierzonych im funkcji kierowniczych są zobowiązane do zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Zgodnie z art. 212 Kodeksu pracy mają oni obowiązek:

• organizowania stanowisk pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,
   
• dbania o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
   
• organizowania, przygotowywania i prowadzenia prac z uwzględnieniem zabezpieczenia pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,
   
• dbania o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenie techniczne, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
   
• egzekwowania przestrzegania przez pracowników przepisów i zasad bhp,
   
• zapewnienia wykonania zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Jak wynika z orzecznictwa sądowego, przez osobę kierującą pracownikami rozumie się osobę mającą prawo wydawania poleceń innym pracownikom (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2013 r., sygn. akt IV KK 216/12).

Zapewnienie badań profilaktycznych

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku, w warunkach pracy określonych w skierowaniu na badania profilaktyczne (art. 229 § 4 K.p.). Podobnie nie może dopuścić do wykonywania pracy przez pracownika, który nie odbył wymaganych szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Badania profilaktyczne dzielą się na wstępne, okresowe i kontrolne. Badaniom wstępnym podlegają osoby przyjmowane do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Badania okresowe wykonywane są w trakcie zatrudnienia i podlega im ogół pracowników. Badania kontrolne są natomiast wykonywane w razie wystąpienia chorobowej nieobecności pracownika w pracy, trwającej dłużej niż 30 dni. Pracodawca ma też obowiązek zapewnić okresowe badania lekarskie pracownikom po zakończeniu zatrudnienia. Dotyczy to pracowników, którzy wykonywali pracę w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających. Po rozwiązaniu stosunku pracy mogą oni zgłosić wniosek o objęcie takimi badaniami (art. 229 § 5 K.p.).

Badania okresowe i kontrolne powinny być przeprowadzone w miarę możliwości w godzinach pracy (art. 229 § 3 K.p.). Koszty tych badań pokrywa pracodawca.

Niezbędne szkolenia bhp

Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom wstępne i okresowe przeszkolenie w zakresie bhp. Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy (wstępne) nie jest wymagane tylko wtedy, gdy podejmuje on pracę na tym samym stanowisku, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę (art. 237³ K.p.). Szkolenie wstępne bhp przeprowadzane jest w formie instruktażu, który obejmuje szkolenie wstępne ogólne i stanowiskowe.

Szkolenia okresowe, mające miejsce w trakcie zatrudnienia, odbywają się z częstotliwością zróżnicowaną w zależności od grupy zawodowej, do której są skierowane.

Naruszenie przez pracodawcę obowiązków z zakresu bhp jest wykroczeniem zagrożonym karą grzywny, a w niektórych przypadkach przestępstwem karnym.

Bezpieczne warunki przy wykonywaniu pracy

Na pracodawcy ciąży obowiązek zapewnienia pracownikom pomieszczeń pracy odpowiednio do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników. Pracodawca musi też utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy oraz tereny i urządzenia z nimi związane, w stanie zapewniającym odpowiednie warunki bhp. Aktami prawnymi pomocnymi w realizacji tego obowiązku są:

• rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1422 ze zm.),
   
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.), zwane rozporządzeniem w sprawie bhp.

Szczegółowe wymogi w zakresie pomieszczeń pracy odnoszą się m.in. do: powierzchni, wysokości pomieszczeń, oświetlenia, ogrzewania i wentylacji, organizacji stanowisk pracy czy też transportu wewnętrznego i magazynowania. Wymogi te są uzależnione w szczególności od zagrożeń występujących w pomieszczeniach danego zakładu pracy.

Na pracodawcy ciąży obowiązek ochrony pracowników przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi i ich mieszaninami. W ramach tego obowiązku pracodawca powinien zapewnić, aby wykorzystywane substancje i mieszaniny były odpowiednio opakowane (w sposób zabezpieczający przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem) oraz oznakowane. W przypadku zatrudnienia pracowników w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami albo czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca obligatoryjnie prowadzi dwa rejestry:

• wszystkich rodzajów pracy wykonywanej u danego pracodawcy w kontakcie z czynnikami rakotwórczymi lub mutagennymi,
   
• imienny pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

Szczegółowe zasady zatrudniania pracowników w warunkach narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagennych wynikają z rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 1117).

Pracodawca powinien prowadzić rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych przy takich pracach. Pracodawca powinien również podejmować działania w celu zastąpienia szkodliwych substancji chemicznych, rakotwórczych lub mutagennych mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosować inne dostępne środki ograniczające stopień narażenia na działanie tych substancji (art. 222 K.p.).

Ocena ryzyka zawodowego

Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy z zakresu bhp jest ustalenie, czy na danym stanowisku pracy występują lub mogą wystąpić niepożądane czynniki, zwiększające ryzyko wykonywanej pracy. Następuje to poprzez dokonanie oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą, występującego na danym stanowisku (art. 226 K.p.). Z obowiązkiem dokonania oceny ryzyka zawodowego związany jest wymóg dokumentowania tego ryzyka oraz m.in. informowania o nim pracowników, jak też o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Ocena ryzyka zawodowego jest procesem ciągłym, który powinien być ponawiany w regularnych odstępach czasu. Ocenę ryzyka zawodowego przeprowadza się dla wszystkich stanowisk pracy, zarówno stacjonarnych, jak i niestacjonarnych oraz dla wszystkich prac (wykonywanych codziennie i okazjonalnie).

Pracodawca, który przystępuje do oceny ryzyka zawodowego, powinien zapoznać się z metodami dokonywania tej oceny (przedstawionymi m.in. na stronie Państwowej Inspekcji Pracy, www.pip.gov.pl) oraz wybrać najbardziej odpowiednią. W procesie oceny i dokumentowania ryzyka pracodawca może wykorzystać takie dokumenty, jak: instrukcje obsługi, dokumentację techniczno-eksploatacyjną dostarczoną przez producentów urządzeń itp., w których na ogół wyszczególnione są zagrożenia oraz środki zaradcze. Pomocne informacje na ten temat znajdują się również na stronie internetowej PIP i Centralnego Instytutu Ochrony Pracy (www.ciop.pl).

Należy nadmienić, że przepisy Kodeksu pracy oraz regulacje pozakodeksowe nakładają na pracodawcę obowiązek tworzenia określonych ewidencji, wykazów lub rejestrów. Niektóre z nich dotyczą warunków, w jakich świadczona jest praca. Przykładowo, pracodawca musi utworzyć rejestr prac w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Obowiązkowy jest również wykaz prac lekkich wykonywanych przez młodocianego, rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia na stanowiskach pracy oraz wiele innych rejestrów i wykazów przewidzianych w przepisach Kodeksu pracy i pozakodeksowych.