Warunki bhp dla zleceniobiorcy

Przepisy bhp nie tylko na etacie

Wykonywanie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych zasadniczo pozostaje poza regulacjami prawa pracy. Od tej zasady są jednak wyjątki, które dotyczą nie tylko obowiązku zapewnienia zleceniobiorcy lub świadczącemu usługę minimalnej stawki godzinowej, ale także odpowiednich warunków bhp.

Generalnie w odniesieniu do stosunków cywilnoprawnych strony mają dużą swobodę w kształtowaniu warunków łączącej ich umowy. Jednak nawet w przypadku zatrudnienia nawiązanego na podstawie umowy prawa cywilnego, w pewnym zakresie zastosowanie znajdują przepisy prawa pracy. Dotyczy to bardzo ograniczonego zakresu spraw, bo tylko niektórych kwestii związanych z bhp oraz wymogu zapewnienia minimalnej stawki godzinowej.

Warunków zatrudnienia pracowników cywilnoprawnych dotyczy art. 304 i art. 304¹ K.p. Pierwszy z nich stanowi, że pracodawca ma obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, o których mowa w art. 207 § 2 K.p., także osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (np. na umowę zlecenia), w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Przepis art. 207 § 2 K.p., do którego odwołuje się art. 304 K.p., stanowi natomiast, że pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W tym celu powinien m.in. organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki jej wykonywania oraz zapewnić przestrzeganie w firmie przepisów i zasad bhp.

Drugi z przywołanych przepisów - art. 304¹ K.p. - stanowi, iż obowiązki, o których mowa w art. 211 K.p., w zakresie określonym przez pracodawcę, ciążą także na osobach fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w zakładzie pracy albo miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Przepis art. 211 K.p. zobowiązuje pracowników i wspomniane osoby m.in. do:

• znajomości przepisów i zasad bhp, uczestniczenia w szkoleniach i instruktażach z tego zakresu oraz poddawania się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
   
• stosowania środków ochrony zbiorowej oraz używania przydzielonych środków ochrony indywidualnej, a także odzieży i obuwia roboczego,
   
• poddawania się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim.

W nielicznych przypadkach warunki bhp pracowników, w tym cywilnoprawnych, regulowane są bardziej szczegółowo, w drodze odpowiedniego rozporządzenia. Jest tak w przypadku pracy więźniów, do której odnosi się rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie zakresu stosowania przepisów Kodeksu pracy o bezpieczeństwie i higienie pracy przy wykonywaniu pracy przez osoby przebywające w zakładach karnych lub w zakładach poprawczych (Dz. U. z 1997 r. nr 154, poz. 1012). Poza tymi przypadkami to pracodawca musi samodzielnie decydować o tym, jaki zakres bhp powinien zapewnić zatrudnianym przez siebie pracownikom cywilnoprawnym.

Badania i szkolenie w niektórych przypadkach

Z przepisów Kodeksu pracy wynika, że profilaktycznym badaniom lekarskim i szkoleniu bhp obowiązkowo muszą poddać się pracownicy. Tymi zaś, w myśl art. 2 K.p., są osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej, co do zasady, nie musi więc odbywać tych badań i szkoleń. Co za tym idzie, pracodawca zatrudniający takie osoby również nie ma obowiązku kierować ich na wspomniane badania i szkolenia. Ta zasada, wynikająca z generalnego wyłączenia zatrudnienia cywilnoprawnego spod zakresu prawa pracy, może być jednak uchylona w konkretnych sytuacjach.

Pracodawca - w celu realizacji obowiązku nałożonego na niego przez art. 304 K.p. - powinien ocenić, czy zatrudniani przez niego pracownicy cywilnoprawni (np. zleceniobiorcy) muszą poddać się badaniom lekarskim oraz szkoleniom bhp. Powinien też rozważyć kwestię stosowania przez nich środków ochrony indywidualnej, obuwia roboczego czy odzieży ochronnej. Jeżeli zatrudniający podejmie decyzję, że ze względu na warunki pracy jest to konieczne, pracownicy cywilnoprawni powinni podporządkować się poleceniom pracodawcy co do przeprowadzenia badań lub/i szkoleń bhp (patrz stanowisko w ramce). Przy podejmowaniu decyzji pracodawca powinien kierować się przede wszystkim warunkami oraz charakterem prac, jakie wykonywane będą w ramach umów cywilnych.

Ustalenie, że wykonywanie pracy w ramach tych umów wymaga przeprowadzenia profilaktycznych badań lekarskich lub odbycia szkolenia bhp nie oznacza jeszcze przerzucenia na zatrudniającego kosztów tych badań i szkoleń. Strony powinny ustalić, kto ponosi te koszty w drodze wzajemnych uzgodnień, wprowadzonych do treści umowy. Zatrudniający może uzależnić zawarcie umowy cywilnoprawnej od poddania się drugiej strony umowy badaniom lub odbycia szkolenia - jeżeli przemawia za tym rodzaj wykonywanej pracy, a także warunki, w jakich ta praca jest (będzie) świadczona.