Charakterystyka systemu równoważnego

Stosowanie systemu równoważnego w tzw. wariancie podstawowym możliwe jest, gdy uzasadnia to rodzaj pracy lub jej organizacja (art. 135 § 1 K.p.). W tej wersji systemu równoważnego dopuszczona jest możliwość przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin, który równoważony jest krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy. Zasadniczo okres rozliczeniowy w tym systemie nie powinien przekraczać 1 miesiąca. Jednak w szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 3 miesięcy, a przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych okres rozliczeniowy może wynieść nawet 4 miesiące. Dodatkowo, jeżeli uzasadniają to przyczyny obiektywne lub techniczne albo dotyczące organizacji pracy, okres rozliczeniowy w systemie równoważnym może być przedłużony nawet do 12 miesięcy (art. 129 § 2 K.p.).

W wersji podstawowej równoważnego systemu czasu pracy pracownikom przysługują nieprzerwane odpoczynki: dobowy wynoszący co najmniej 11 godzin i tygodniowy wynoszący co najmniej 35 godzin (art. 132 i art. 133 K.p.).

System równoważny przy dozorze urządzeń

System równoważny może być wprowadzony również przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy. Można w nim przedłużyć dobowy wymiar czasu pracy nie więcej niż do 16 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca (art. 136 § 1 K.p.). Jeżeli chodzi o okres rozliczeniowy w tym wariancie systemu równoważnego, to może on zostać przedłużony maksymalnie do 12 miesięcy na mocy art. 129 § 2 K.p.

Praca przy dozorze urządzeń obliguje pracodawcę do udzielenia pracownikowi bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy odpoczynku w wymiarze odpowiadającym co najmniej ilości przepracowanych godzin (art. 136 § 2 K.p.). Ten odpoczynek udzielany jest pracownikowi niezależnie od odpoczynku tygodniowego.

Pilnowanie mienia lub ochrona osób

Do pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób oraz pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych może być stosowany system równoważny, w którym dopuszcza się przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy nawet do 24 godzin na dobę, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym jednego miesiąca (art. 137 K.p.). Przy tego rodzaju pracach ustawodawca dopuścił przedłużenie okresu rozliczeniowego do 3 miesięcy w szczególnie uzasadnionych przypadkach, a przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych nawet do 4 miesięcy. Tak jak w innych systemach czasu pracy, możliwe jest również przedłużenie okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi lub technicznymi albo dotyczącymi organizacji pracy (art. 129 § 2 K.p.).

Praca przy pilnowaniu mienia lub osób wymaga udzielenia pracownikowi, który wykonywał pracę w ramach przedłużonego wymiaru dobowego, bezpośrednio po takiej pracy okresu odpoczynku w wymiarze równym co najmniej ilości przepracowanych godzin. Odpoczynek ten przysługuje niezależnie od odpoczynku tygodniowego.

W kwestii wystąpienia pracy nadliczbowej w systemie równoważnym przewidującym pracę w przedłużonym do 24 godzin wymiarze dobowym wypowiedziało się Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w stanowisku udostępnionym naszemu Wydawnictwu w dniu 18 września 2018 r. (patrz ramka).

Wymiar czasu pracy

W każdym systemie czasu pracy pracodawca planowanie pracy musi opierać na prawidłowo ustalonym wymiarze czasu pracy obowiązującym pracownika w danym okresie rozliczeniowym. Przy czym w każdym systemie czasu pracy, z wyjątkiem pracy w ruchu ciągłym, wymiar ten oblicza się zgodnie z art. 130 K.p., tj.:

• mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym,
   
• dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku,
   
• obniżając wymiar czasu pracy o 8 godzin za każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela.

Ustalony w podany sposób wymiar czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym obniża się też o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w pracy, przypadających do przepracowania w czasie tej nieobecności, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy (np. o okres chorobowej niezdolności do pracy).

Organizowanie pracy

Układając rozkłady czasu pracy pracownikom w systemie równoważnym pracodawca obowiązany jest brać pod uwagę normy czasu pracy. Nie może przy tym planować przekroczeń przedłużonego wymiaru dobowego czasu pracy, a także pracy w nadgodzinach. Jego powinnością jest także zapewnienie pracownikom odpoczynków dobowych i tygodniowych, a jeżeli w firmie praca jest dozwolona w niedziele, co najmniej raz na 4 tygodnie niedzieli wolnej od pracy. Ponadto musi pracownikom zapewnić łączną liczbę dni wolnych od pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym odpowiadającą co najmniej liczbie niedziel, świąt oraz dni wolnych od pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (art. 147 K.p.), a także przestrzegać zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.

Jeżeli chodzi o rozliczanie czasu pracy pracowników zatrudnionych w systemie równoważnym, to tak jak przy innej organizacji czasu pracy należy stosować definicje doby i tygodnia (art. 128 § 3 K.p.). Przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Natomiast przez tydzień należy rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego (art. 128 § 3 K.p.).

W przypadku gdy pracownicy świadczą pracę w różnych dniach i godzinach, to powinnością pracodawcy jest sporządzanie dla nich rozkładów czasu pracy. Taki rozkład pracy może być sporządzony w formie pisemnej lub elektronicznej, na okres krótszy niż okres rozliczeniowy, obejmujący jednak co najmniej 1 miesiąc. Przekazuje się go pracownikowi co najmniej na 1 tydzień przed rozpoczęciem pracy w okresie, na który został on sporządzony (art. 129 § 3 K.p.).