Charakterystyka podstawowej organizacji czasu pracy

Czas pracy w normach podstawowych

W podstawowej organizacji czasu pracy stosowane są normy czasu pracy określone w art. 129 § 1 K.p. Regulacja ta przewiduje, że czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Norma dobowa w tej organizacji ma charakter stały, natomiast tygodniowa - przeciętny. Zatem pełnoetatowy pracownik w systemie podstawowym zawsze świadczy pracę po 8 godzin na dobę i przeciętnie przez 5 dni w tygodniu.

Inaczej jest w przypadku pracowników zatrudnionych na część etatu. Mogą oni wykonywać pracę w różnych dobowych wymiarach czasu pracy w poszczególnych dniach tygodnia, pod warunkiem, aby nie przekraczały 8-godzinnej normy dobowej.

Niższe dobowe i tygodniowe normy czasu pracy niż uregulowane w art. 129 K.p. obowiązują niektóre grupy pracowników. Należą do nich pracownicy niepełnosprawni o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, a także pracownicy medyczni.

Czas pracy w organizacji podstawowej łącznie z nadgodzinami może wynosić przeciętnie do 48 godzin na tydzień.

Rozkłady czasu pracy

Najczęściej spotykanym rozkładem w podstawowej organizacji czasu pracy jest praca od poniedziałku do piątku po 8 godzin dziennie w określonych godzinach. Jednak nie tylko sobota może być ustanowiona dniem wolnym od pracy z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy. Może nim być dowolny dzień roboczy tygodnia, a nawet różne dni w różnych tygodniach. Dniami roboczymi są bowiem wszystkie dni od poniedziałku do soboty, z wyłączeniem przypadających w te dni świąt. Przy czym zmienny rozkład w organizacji podstawowej, w której w poszczególnych tygodniach dni wolne z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy są różnymi dniami, obliguje pracodawcę do sporządzania każdorazowo harmonogramu czasu pracy pracowników.

Planowanie czasu pracy pracowników w podstawowej organizacji czasu pracy wymaga, oprócz stosowania norm czasu pracy, także zapewnienia pracownikom odpoczynków dobowego i tygodniowego. Odpoczynek dobowy przysługuje pracownikowi w każdej dobie i trwa nieprzerwanie co najmniej 11 godzin (art. 132 § 1 K.p.). Natomiast odpoczynek tygodniowy należy zapewnić pracownikowi w każdym tygodniu w wymiarze co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego (art. 133 § 1 K.p.).

Doba pracownicza i tydzień

Jak stanowi art. 128 § 3 K.p. przez dobę pracowniczą należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Doba pracownicza nie musi więc pokrywać się z dobą astronomiczną, która zawsze przypada na godziny od 0⁰⁰ do 24⁰⁰. Doba pracownicza rozpoczyna się dla pracownika o rozkładowej godzinie pracy w danym dniu, a kończy po upływie 24 godzin.

Z kolei przez tydzień dla celów rozliczania czasu pracy należy rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.

Tydzień dla pracownika zatrudnionego w przyjętych okresach rozliczeniowych rozpoczyna się pierwszego dnia tego okresu i upłynie 7. dnia, bez względu na to, jakie to będą dni tygodnia. Każdy następny tydzień będzie przypadał bezpośrednio po zakończeniu poprzedniego, aż do końca okresu rozliczeniowego.

Wprowadzenie organizacji podstawowej

Wprowadzenie organizacji podstawowej następuje w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy. W przypadku gdy pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy oraz nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, wprowadza ją na mocy obwieszczenia o czasie pracy (art. 150 § 1 K.p.). Postanowienia obwieszczenia o czasie pracy dotyczące przyjętego systemu i rozkładów czasu pracy wchodzą w życie po upływie 2 tygodni od ich ogłoszenia (art. 150 § 7 K.p.). Należy dodać, że jeżeli w firmie działa zakładowa organizacja związkowa, sprawy związane z systemami i rozkładami czasu pracy muszą być z nią konsultowane.

Kodeks pracy przewiduje, że w odniesieniu do organizacji podstawowej można stosować okresy rozliczeniowe nieprzekraczające 4 miesięcy (art. 129 § 1 K.p.). Istnieje też możliwość przedłużenia tych okresów rozliczeniowych na mocy art. 129 § 2 K.p. Przepis ten stanowi, że w każdym systemie czasu pracy, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi lub technicznymi bądź dotyczącymi organizacji pracy, okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 12 miesięcy, przy zachowaniu ogólnych zasad dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.

Planowanie i rozliczanie czasu pracy pracowników następuje w zakresie każdego kolejnego okresu rozliczeniowego.

W danym zakładzie dla poszczególnych grup pracowników mogą być stosowane okresy rozliczeniowe o różnej długości.