Wpływ regulacji dotyczących premii na podstawę świadczeń pracowniczych

Premia jest jednym z często spotykanych składników płacowych. W zależności od jej rodzaju jest bądź nie jest wliczana do podstawy różnych świadczeń ze stosunku pracy. Chodzi tu m.in. o takie świadczenia jak normalne wynagrodzenie za nadgodziny, wynagrodzenie urlopowe, ekwiwalent za urlop czy inne świadczenia, których podstawa jest ustalana na zasadach obowiązujących przy wyliczaniu wynagrodzenia/ekwiwalentu urlopowego.

Rodzaje premii

W prawie pracy stosuje się umowny podział premii na regulaminowe i uznaniowe. Granice między nimi często ustalone są w sposób nieostry, stąd pracodawcy miewają niekiedy problemy z zakwalifikowaniem wypłacanych przez nich premii do jednego z jej rodzajów. Można jednak wyodrębnić pewne cechy charakterystyczne dla danego rodzaju premii.

Premia regulaminowa - jej podstawową cechą jest roszczeniowość, a więc prawo pracownika do żądania jej wypłaty. Jest ona takim składnikiem wynagrodzenia za pracę, który jest wypłacany po spełnieniu przez pracownika określonych warunków jej uzyskania. Warunki te są ustalane w przepisach odrębnych, zakładowych lub w umowie o pracę. Prawo do premii regulaminowej i jej wysokość nie zależy od swobodnego uznania pracodawcy, a pracownik, który spełnił warunki jej przyznania, może dochodzić wypłaty omawianego świadczenia na drodze sądowej. Jak orzekł Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 30 marca 1977 r., sygn. akt I PRN 26/77: "(...) prawo podmiotowe do żądania premii, jako części wynagrodzenia za pracę, powstaje wówczas, gdy odpowiednie akty przewidują z góry skonkretyzowane i zobiektywizowane wskaźniki premiowania, przy czym wskaźniki te zostały spełnione przez pracownika. (...)".

Premia uznaniowa - subiektywna ocena pracodawcy i jego decyzja jest kluczowa dla przyznania takiej premii. Premia uznaniowa jest świadczeniem ze stosunku pracy o charakterze nieroszczeniowym. Pracownik nie może żądać od pracodawcy przyznania takiej premii, nawet wówczas, gdy w jego ocenie spełnione zostały warunki do jej otrzymania. Premia uznaniowa, co do istoty, jest nagrodą. W wyroku z dnia 20 lipca 2000 r., sygn. akt I PKN 17/00, Sąd Najwyższy wskazał, że tzw. premia uznaniowa, niemająca charakteru roszczeniowego, nie stanowi składnika wynagrodzenia za pracę i nie mieści się w pojęciu wynagrodzenia urlopowego. Jednorazowe lub nieperiodyczne wypłaty za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie, a także nagrody z zakładowego funduszu nagród podlegają bowiem wyłączeniu z wynagrodzenia urlopowego. Trzeba jednak zaznaczyć, że faktyczny charakter premii zależy nie tyle od jej nazwy, co od sposobu, w jakim nastąpiło uregulowanie prawa do niej oraz od praktyki jej wypłacania.

Premia jest wliczana do podstawy normalnego wynagrodzenia za nadgodziny i świadczeń obliczanych tak jak wynagrodzenie urlopowe lub ekwiwalent za urlop tylko wtedy, gdy stanowi składnik roszczeniowy.

Decyduje sposób wypłaty

Niekiedy świadczenie nazwane premią uznaniową przyznawane jest na warunkach jak dla premii o charakterze roszczeniowym. Jeżeli premia zależy od spełnienia konkretnych zadań bądź warunków, to ma charakter roszczeniowy - bez względu na jej nazwę. Natomiast gdy wysokość i częstotliwość wypłaty premii zależy wyłącznie od uznania pracodawcy, to ma wówczas charakter nagrody uznaniowej. Konsekwencją ustalenia tych odrębności jest to, że premię regulaminową zalicza się, jako składnik roszczeniowy, do podstawy różnych świadczeń, natomiast nie uwzględnia się w tej podstawie typowej premii uznaniowej wypłacanej nieperiodycznie.

Uznaniowość świadczenia powinna znaleźć odzwierciedlenie w zróżnicowanej wysokości przyznawanych kwot i zasadniczo, również w nieregularności ich wypłacania. Jeżeli te elementy nie występują, stwarza to ryzyko zakwalifikowania premii (w razie ewentualnego sporu sądowego z pracownikiem lub kontroli ze strony Państwowej Inspekcji Pracy) jako regulaminowej. O klasyfikacji danej premii jako uznaniowej lub roszczeniowej nie decyduje bowiem jej nazwa, lecz warunki/przesłanki/kryteria jej przyznawania. Oceny charakteru premii dokonuje się zazwyczaj na podstawie przepisów wewnątrzzakładowych obowiązujących u pracodawcy. Gdy wynika z nich, że wypłata premii nie jest uzależniona od weryfikowalnych kryteriów jej przyznania, oznacza to, że co do istoty jest nagrodą, o której mowa w art. 105 K.p. O uznaniowości premii może też świadczyć:

• brak określenia w regulacjach zakładowych warunków jej przyznania albo ich ogólność uniemożliwiająca kontrolę spełnienia tych warunków (por. wyrok SN z dnia 20 stycznia 2005 r., sygn. akt I PK 146/04),
   
• uzależnienie wypłaty od uruchomienia i szczegółowego ustalenia warunków premiowania przez pracodawcę (por. wyrok SN z dnia 6 czerwca 2000 r., sygn. akt I PKN 705/99).

Jeżeli natomiast akty prawa wewnątrzzakładowego zawierają przesłanki przyznawania premii (pozytywne i negatywne), wystarczająco konkretne i sprawdzalne, wówczas jest to świadczenie roszczeniowe.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320)