Określenie rezultatu w umowie nie zawsze przesądzi o jej charakterze

Umowa o dzieło to jedna z chętniej wykorzystywanych przez przedsiębiorców form nawiązywania współpracy z osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej. Ma to przede wszystkim związek z brakiem obowiązku oskładkowania tych umów z tytułu ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego. Charakter tej umowy nie pozwala jednak na zamawianie za jej pośrednictwem każdego rodzaju świadczeń. Zasadność zawierania tego typu umowy często jest podważana przez ZUS, którego decyzje mogą być zmienione na skutek odwołania do sądu powszechnego.

Podejmując decyzję o zawarciu umowy z osobą, która ma wykonywać pewne czynności na rzecz przedsiębiorcy, należy w pierwszej kolejności ustalić, jaka umowa będzie właściwa dla czynności powierzanych tej osobie. O ile jednak przepisy Kodeksu pracy zakazują zawierania umów cywilnoprawnych w sytuacji klasycznego stosunku pracy, tj. gdy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, to jeżeli nie występują wszystkie powyższe cechy, umowa o pracę nie jest konieczna.

Zatem od woli stron, w tym przede wszystkim przedsiębiorcy zależy, jaki rodzaj umowy zostanie zawarty.

Umowa cywilnoprawna

Umowy cywilnoprawne, na podstawie których przedsiębiorcy nawiązują współpracę, to przede wszystkim umowa zlecenia i zbliżona do niej umowa o świadczenie usług oraz umowa o dzieło. W wielu przypadkach, gdy strony mają wątpliwości jaki rodzaj umowy jest właściwy, decydują się na zawarcie umowy o dzieło, gdyż nie podlega ona obowiązkowi składkowemu, a zatem jest "tańsza" z punktu widzenia przedsiębiorcy. Należy jednocześnie przypomnieć, że przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia, natomiast przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.

Kontrola umów

Obowiązujące przepisy nie przewidują zakazu zawierania umów cywilnoprawnych czy umów o dzieło, jednak Zakład Ubezpieczeń Społecznych czy Państwowa Inspekcja Pracy podejmują działania mające na celu zweryfikowanie czy kontrakt cywilnoprawny zawarty przez przedsiębiorcę nie podlega obowiązkowi składkowemu. W przypadku uznania przez ZUS, że zawarta umowa o dzieło w rzeczywistości podlega obowiązkowi składkowemu, przedsiębiorca może złożyć odwołanie od decyzji, a sprawa będzie przedmiotem rozpoznania sądu.

W praktyce sprawy powstałe na podstawie zakwestionowania zawartych umów cywilnoprawnych mogą dotyczyć ustalenia istnienia stosunku pracy (dotyczy głównie umów zleceń), a pozwy te mogą być składane zarówno przez pracowników, jak i inspektorów PIP. Drugi rodzaj spraw to postępowania będące konsekwencją odwołań przedsiębiorców (zamawiających) w umowie o dzieło od decyzji ZUS o objęciu ich obowiązkiem składkowym.

Argumenty przedsiębiorców

Uznanie przez ZUS, że umowa o dzieło podlega oskładkowaniu, nie musi oznaczać, że decyzja taka jest zasadna, a w przypadku jej zaskarżenia do sądu skarżący może starać się o uchylenie przez sąd decyzji ZUS. Sam fakt sformułowania umowy w taki sposób, aby przedmiotem umowy stron był określony efekt, a nie jedynie zobowiązanie do konkretnego działania (np. stworzenie projektu i wykonanie aranżacji ogrodu zamiast usługi w postaci koszenia trawy) nie będzie wystarczający. Odwołujący powinien wykazać, że przedmiotem umowy jest określony mierzalny rezultat, dodatkowo powinien on się wyróżniać. Jak wskazał Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 25 lipca 2018 r., sygn. akt III AUa 282/18: "Nie można uznać za dzieło czegoś, co nie odróżnia się w żaden sposób od innych występujących na danym rynku rezultatów pracy - materialnych bądź niematerialnych, gdyż wówczas zatraciłby się indywidualny charakter dzieła".

Kłopotliwe orzecznictwo

Zazwyczaj starając się udowodnić, że określony stosunek prawny może być dziełem, skarżący na poparcie swoich twierdzeń odwołują się do korzystnego dla nich orzecznictwa sądowego. Niestety z uwagi na ilość sporów z ZUS i różnorodność stanów faktycznych w sprawach rozstrzyganych przez sądy, orzecznictwo to nie jest jednolite. Przykładem znacznego ograniczenia możliwości stosowania umowy o dzieło, jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2017 r., sygn. akt III UK 53/16, z którego wynika, że nieprecyzyjne określenie w umowie przedmiotu dzieła powoduje, iż umowa z artystką o przygotowanie i wykonanie koncertu ma charakter świadczenia usług i podlega oskładkowaniu. W wyroku tym sąd wskazał, że: "Nie można zrealizować dzieła, jeśli nie zostało ono umownie wytyczone. W przeciwnym razie, niemożliwe będzie poddanie dzieła sprawdzianowi w zakresie wad fizycznych. Właściwości te nie są udziałem umowy zlecenia. Wykonanie zobowiązania następuje przez zrealizowanie umówionej czynności prawnej, przy czym jej następstwo, choć ma miejsce, to jednak wykracza poza wzorzec normatywny". Chociaż każdy wyrok należy oceniać indywidualnie, to niekorzystne orzecznictwo może zniechęcać do stosowania umowy o dzieło.

Konkretyzacja przedmiotu umowy

Fakt wydania w sprawie o podobnym stanie faktycznym wyroku potwierdzającego konieczność oskładkowania umowy nie wyłącza możliwości zawarcia w podobnym przypadku umowy o dzieło. W takiej sytuacji konieczne jest określenie w umowie cech dzieła w sposób pozwalający na zbadanie, czy zostało ono wykonane prawidłowo i zgodnie z indywidualnymi wymaganiami zamawiającego. Należy się również liczyć z możliwością kwestionowania umowy przez ZUS.