Kwalifikacja przejazdów komunikacją zbiorową

Dodatkowa wątpliwość pojawia się w przypadku, gdy pracownik mobilny odbywa tego typu podróże komunikacją zbiorową lub z innych względów nie wykonuje w trakcie podróży czynności pomocniczych, niezbędnych dla realizacji zadania głównego. Taki przypadek Sąd Najwyższy rozstrzygnął w wyroku z 3 grudnia 2009 r. (sygn. akt II PK 138/09, M.P.Pr. 2010/6/312-313) uznając, że pozostawanie w dyspozycji pracodawcy wymaga fizycznej obecności pracownika w zakładzie pracy lub innym wyznaczonym do jej wykonywania miejscu. Podobnie przejazdy pracowników mobilnych wiążą się z ich fizyczną obecnością na obszarowo określonym miejscu pracy, przeznaczonym do jej świadczenia. Z tego względu trzeba przyjąć, że pozostają oni w dyspozycji pracodawcy niezależnie od tego, czy podejmują zadania bezpośrednio związane z wykonywaniem pracy. W ocenie Sądu Najwyższego czas przejazdu nie musi być wykorzystywany na świadczenie pracy w interesie pracodawcy, więc nie można wymagać od pracowników mobilnych, by w czasie podróży realizowali zasadnicze zadania wynikające z charakteru zatrudnienia.

Słuszność tej koncepcji potwierdza kolejny wyrok Sądu Najwyższego dotyczący tej problematyki z 6 maja 2014 r. (sygn. akt II PK 219/13, OSNP 2015/10/132), w którym uznano, że niezależnie od środka transportu, którym pracownik mobilny przemieszcza się wykonując swoje obowiązki i bez względu na to, czym zajmuje się w trakcie przejazdu, czas spędzony w podróży podlega wliczeniu do czasu pracy.

Wspomniany wyrok rozstrzyga ostatecznie wątpliwości dotyczące tego, w jaki sposób traktować przejazdy pracowników mobilnych w ramach obszarowo określonego miejsca pracy, odbywane w celu realizacji obowiązków służbowych. Z dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego można było wysnuć generalny wniosek, że do czasu pracy wliczamy te przejazdy, podczas których pracownik pracuje lub co najmniej nie może swobodnie dysponować swoim czasem. Problem w tym, że u każdego pracownika mobilnego może wystąpić wyjazd, podczas którego przynajmniej częściowo korzysta on z czasu wolnego lub zajmuje się kwestiami niezwiązanymi z zatrudnieniem. Jeśli takie okresy przeplatają się z wyjazdami wypełnionymi pracą, czyli prowadzeniem pojazdu, przygotowywaniem się do spotkań, czy umawianiem wizyt na kolejny dzień, wcześniejsze orzecznictwo pozostawiało wątpliwość, czy przejazdy podlegają zaliczeniu do czasu pracy pracownika mobilnego w całości. Uwzględniając omawiany wyrok można jednak twierdzić, że zachowanie pracownika mobilnego w trakcie koniecznych przejazdów nie wywiera wpływu na jego prawo do wynagrodzenia i ewentualnych dodatków, jeśli przejazdy skutkują przekroczeniem norm lub przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy.

Pracownica zatrudniona na stanowisku dyrektora regionalnego zarządzała zespołem kilkuset osób wykonujących zadania na obszarze 4 województw. Swoje obowiązki wykonywała w domu oraz na obszarowo określonym miejscu pracy, korzystając ze służbowego samochodu. W okresie zatrudnienia pracownica podjęła studia wyższe, w związku z czym korzystała z pomocy męża w wykonywaniu obowiązków zawodowych. Został on szoferem pracownicy, wożąc ją na miejsca spotkań z podwładnymi i klientami, dzięki czemu zyskała ona więcej czasu w podróżach. Częściowo wykorzystywała go na wykonywanie obowiązków służbowych, czyli tworzenie raportów, umawianie spotkań czy przygotowywanie się do rozmów handlowych. Zdarzało się jednak, że podczas przejazdów pracownica przygotowywała się do zajęć na studiach lub uczyła do egzaminów. Sposób w jaki pracownica wykorzystywała czas trwania przejazdów nie ma znaczenia. Pozostawała ona w dyspozycji pracodawcy na obszarowo określonym miejscu pracy, więc same przejazdy, jako konieczny element pracy, bez którego realizacja podstawowych zadań pracowniczych byłaby niemożliwa, muszą być konsekwentnie zaliczane do jej czasu pracy.

Wobec tak jednolitej wykładni nie ulega już wątpliwości, że z czasu pracy pracowników mobilnych nie można wyłączyć niezbędnych przejazdów. Do rozstrzygnięcia pozostaje jedynie kwestia tego, od kiedy przejazdy takich pracowników podlegają wliczeniu do czasu pracy. W tym zakresie Sąd Najwyższy potwierdził wcześniejsze poglądy orzecznictwa, odwołując się do wyznaczenia miejsca wykonywania zadań biurowych. Jeśli pracownik mobilny rozpoczyna i kończy wykonywanie pracy w biurze, oddziale lub innej zamiejscowej placówce pracodawcy, czas dojazdu do tego miejsca i powrotu do domu po zakończonej pracy nie są wliczane do czasu pracy, który rozpoczyna się w momencie stawienia się w zakładzie. Dopiero od tej chwili niezbędne przejazdy pracownika mobilnego między kolejnymi miejscami wykonywania obowiązków służbowych stanowią element jego pracy.

Odmiennie jest w przypadku, gdy pracodawca nie wyznaczył pracownikowi biura, w którym mógłby rozpoczynać i kończyć pracę wykonując czynności administracyjne. W takich okolicznościach funkcję tę pełni miejsce zamieszkania pracownika, w którym sporządza on raporty z odbytych spotkań handlowych i umawia kolejne wizyty. Uzasadnia to kwalifikowanie jako czasu pracy wszystkich przejazdów, od momentu opuszczenia domu celem udania się do pierwszego miejsca wykonywania pracy, do momentu powrotu do miejsca zamieszkania po wykonaniu ostatniego z zaplanowanych na dany dzień zadań. W obu przypadkach do czasu pracy wlicza się również przejazdy pomiędzy kolejnymi miejscami, w których pracownik realizuje swoje obowiązki służbowe.