Prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego

Zleceniobiorca za czas niezdolności do pracy z powodu choroby, opieki lub macierzyństwa może ubiegać się o świadczenia z ubezpieczenia:

• chorobowego: zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy oraz świadczenie rehabilitacyjne (o ile przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego),
• wypadkowego: zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne.

Zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia chorobowego

Uprawnienia do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego przysługują zleceniobiorcy posiadającemu co najmniej 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego (tzw. okres wyczekiwania). Natomiast zasiłek macierzyński oraz opiekuńczy z tytułu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny przysługują od pierwszego dnia podlegania ubezpieczeniu chorobowemu (bez okresu wyczekiwania). Tak wynika z art. 4 w zw. z art. 31 ust. 5 i art. 35 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2020 r. poz. 870 z późn. zm.), dalej ustawy zasiłkowej. Do 90-dniowego okresu ubezpieczenia chorobowego wlicza się poprzednie okresy tego ubezpieczenia (także pracowniczego), jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

Prawo do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia chorobowego przysługuje zleceniobiorcy od pierwszego dnia tego ubezpieczenia, jeżeli jest:

• absolwentem szkoły lub uczelni lub osobą, która zakończyła kształcenie w szkole doktorskiej, która została objęta ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpiła do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów, lub zakończenia kształcenia w szkole doktorskiej,
• niezdolny do pracy na skutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy,
• posłem lub senatorem, który przystąpił do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji.

Zleceniobiorca wykonuje umowę zlecenia od 1 kwietnia 2021 r. Z tytułu jej wykonywania podlega ubezpieczeniom społecznym, z tym że do ubezpieczenia chorobowego przystąpił od 1 czerwca 2021 r. Osoba ta choruje od 7 do 12 lipca 2021 r. Za okres choroby nie przysługuje jej zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego, gdyż nie posiada co najmniej 90-dniowego okresu wyczekiwania (okres 90 dni tego ubezpieczenia upłynie dopiero 29 sierpnia 2021 r.).

Zasiłek chorobowy przysługuje przez czas trwania niezdolności do pracy z powodu choroby (także niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 ustawy zasiłkowej), nie dłużej jednak niż przez 182 dni. Jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub przypada w czasie ciąży, okres ten wynosi 270 dni.

Do 182 dni (270 dni) zasiłkowych wlicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, bez względu na to, jakie schorzenie było przyczyną tej niezdolności.

Jeżeli w niezdolności do pracy występują przerwy, to do jednego okresu zasiłkowego wlicza się okresy niezdolności przypadające przed i po przerwie, jeśli zostały spowodowane tym samym schorzeniem, a przerwa między nimi nie przekroczyła 60 dni.

Generalnie miesięczna wysokość zasiłku chorobowego wynosi 80% kwoty stanowiącej podstawę jego wymiaru. W razie gdy niezdolność do pracy z powodu choroby przypada na okres:

• pobytu w szpitalu - zasiłek przysługuje w wysokości 70% podstawy wymiaru,
• ciąży - zasiłek wypłaca się w wysokości 100% podstawy wymiaru.

Zasiłek w wysokości 100% podstawy wymiaru przysługuje również w przypadku niezdolności do pracy powstałej wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów.

Ubezpieczony, który po wyczerpaniu 182 dni (odpowiednio 270 dni) zasiłkowych jest nadal niezdolny do pracy z powodu choroby, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie tej zdolności, może otrzymać świadczenie rehabilitacyjne. Jest ono przyznawane przez lekarza orzecznika ZUS i wypłacane na podstawie decyzji ZUS wydanej w oparciu o to orzeczenie. Świadczenie rehabilitacyjne jest przyznawane na okresy miesięczne, nie dłużej niż na 12 miesięcy (360 dni). Jego wysokość przez pierwsze 3 miesiące (90 dni) wynosi 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i 75% tej podstawy za pozostały okres. Jeżeli niezdolność do pracy przypada na okres ciąży, świadczenie rehabilitacyjne wynosi 100% podstawy wymiaru.

Okres wypłaty i wysokość zasiłku macierzyńskiego

Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego. Zleceniobiorca nie korzysta wprawdzie z żadnego z tych urlopów, ale za okres odpowiadający ich wymiarowi otrzymuje zasiłek macierzyński.

Miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu ojcowskiego wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku. Zasiłek za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wymiarze:

• do 6 tygodni (42 dni), w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie lub przyjęcia na wychowanie jednego dziecka,
• do 8 tygodni (56 dni), w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie lub jednoczesnego przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego dziecka,
• do 3 tygodni (21 dni), w przypadku przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10. roku życia

wynosi 100% podstawy jego wymiaru.

Natomiast okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego przypadający począwszy odpowiednio od 7., 9., 4. tygodnia tego urlopu, uprawnia do zasiłku macierzyńskiego w wysokości 60% podstawy wymiaru.

Ubezpieczona wykonująca umowę zlecenia 21 czerwca 2021 r. urodziła dziecko i od tego dnia otrzymuje zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego (okres jego wypłaty zakończy się 7 listopada 2021 r.).

Wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego od 8 listopada 2021 r. do 19 czerwca 2022 r. złożyła 16 sierpnia 2021 r.

Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej w wysokości:

• 100% podstawy wymiaru za okres od 21 czerwca do 7 listopada 2021 r. (okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego),
• 100% podstawy wymiaru za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego od 8 listopada do 19 grudnia 2021 r. (6 tyg.),
• 60% podstawy wymiaru za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego od 20 grudnia 2021 r. do 19 czerwca 2022 r.

Gdyby ubezpieczona w ciągu 21 dni od dnia porodu złożyła wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za pełny okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego, to zasiłek ten od 21 czerwca 2021 r. do 19 czerwca 2022 r. wynosiłby 80% podstawy wymiaru.

W przypadku gdy miesięczna kwota zasiłku macierzyńskiego pomniejszonego o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych jest niższa niż kwota świadczenia rodzicielskiego, określonego w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 111), kwotę zasiłku macierzyńskiego pomniejszonego o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych podwyższa się do wysokości tego świadczenia, które wynosi 1.000 zł. Podwyższenie to podlega finansowaniu z budżetu państwa w ramach dotacji do FUS.

ZUS na stronie internetowej www.zus.pl wyjaśnił, że: "(...) W celu prawidłowego obliczenia kwoty podwyższenia zasiłku macierzyńskiego należy obliczyć miesięczną kwotę zasiłku macierzyńskiego pomniejszonego o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych. Przy ustalaniu miesięcznej kwoty zasiłku macierzyńskiego uwzględnia się ulgi podatkowe oraz indywidualną stawkę procentową podatku dochodowego od osób fizycznych dotyczącą świadczeniobiorcy.

Zasady obliczania zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, które uzyskują przychody m.in. ze stosunku pracy, określają przepisy ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (...)".

Do wypłaty podwyższenia zasiłku macierzyńskiego zobowiązany jest płatnik zasiłku.

Uwaga! Zleceniodawca będący płatnikiem zasiłków nie pobiera zaliczki na podatek dochodowy od dokonanych wypłat zasiłków przysługujących zleceniobiorcom, kwalifikowanych podatkowo do przychodów z innych źródeł, o czym piszemy w dalszej części niniejszego dodatku. Stosownie zaś do art. 31 ust. 3a ustawy zasiłkowej, w celu obliczenia kwoty podwyższenia należy zasiłek macierzyński pomniejszyć o zaliczkę na podatek dochodowy.

W związku z powyższym nasze Wydawnictwo zwróciło się z pytaniem do ZUS: "Czy zleceniodawca będący płatnikiem zasiłków, ustalając wysokość podwyższenia zasiłku macierzyńskiego do kwoty świadczenia rodzicielskiego, powinien kwotę zasiłku macierzyńskiego pomniejszyć o zaliczkę na podatek dochodowy ustaloną od kwoty tego zasiłku?". W dniu 10 października 2016 r. otrzymaliśmy odpowiedź, w której czytamy, że: "(...) W przypadku, gdy zaliczka na podatek dochodowy od osób fizycznych nie jest obliczana i pobierana przez płatnika składek od wypłacanych miesięcznych kwot zasiłku macierzyńskiego, to kwota podwyższenia zasiłku macierzyńskiego jest ustalana jako różnica pomiędzy kwotą świadczenia rodzicielskiego, a miesięczną kwotą zasiłku macierzyńskiego ustaloną do wypłaty. Wykazanie przez świadczeniobiorcę wypłaconego zasiłku macierzyńskiego w rocznym zeznaniu podatkowym nie ma wpływu na obliczenie kwoty podwyższenia zasiłku macierzyńskiego. (...)".

Jeżeli zasiłek macierzyński jest wypłacany z więcej niż jednego tytułu, a wypłaty zasiłku dokonują płatnicy składek, osoba uprawniona do zasiłku wskazuje płatnika zobowiązanego do naliczenia i wypłaty podwyższenia zasiłku. Gdy jednym z płatników zasiłku macierzyńskiego jest ZUS, to naliczenie i wypłata podwyższenia zasiłku macierzyńskiego leży w kompetencjach ZUS (osoba uprawniona do zasiłku nie może dokonać wyboru płatnika).

Wypłata podwyższenia zasiłku macierzyńskiego następuje bez wniosku ubezpieczonego. Jeśli jednak miesięczna kwota zasiłku macierzyńskiego pomniejszonego o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych jest niższa od kwoty świadczenia rodzicielskiego, ubezpieczony jest zobowiązany do złożenia oświadczenia, czy zasiłek jest wypłacany tylko z jednego, czy z więcej niż jednego tytułu. Wypłata zasiłku macierzyńskiego z kilku tytułów powoduje, że osoba uprawniona do zasiłku musi przedkładać płatnikowi wypłacającemu kwotę podwyższenia (odpowiednio płatnikowi składek lub ZUS) zaświadczenia płatnika/płatników zasiłku o okresie wypłaconego zasiłku macierzyńskiego i kwocie tego zasiłku pomniejszonego o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych. Zaświadczenie takie składa się co miesiąc, w celu ustalenia podwyższenia zasiłku macierzyńskiego za każdy miesiąc (kwotę podwyższenia można wypłacić dopiero po dostarczeniu takiego zaświadczenia).

Uprawnienia do zasiłku opiekuńczego i jego wysokość

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak niż przez okres:

1) 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad zdrowym dzieckiem w wieku do lat 8 w przypadkach wymienionych w art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej lub chorym dzieckiem w wieku do 14 lat,

2) 30 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad:

• chorym dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat,
• dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat w przypadku:
• porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki,
• pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne,

3) 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad innymi chorymi członkami rodziny (tj. małżonkiem, rodzicami, rodzicem dziecka, ojczymem, macochą, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem oraz dziećmi w wieku powyżej 14 lat - jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki).

Zasiłek opiekuńczy przysługuje łącznie na opiekę nad dziećmi i innymi chorymi członkami rodziny za okres nie dłuższy niż 60 dni w roku kalendarzowym, a w przypadku gdy opieka jest sprawowana wyłącznie nad dziećmi niepełnosprawnymi i innymi chorymi członkami rodziny - łącznie za okres nie dłuższy niż 30 dni w roku kalendarzowym.

Powyższe stosuje się niezależnie od liczby osób uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki. Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.

Wysokość zasiłku opiekuńczego wynosi 80% podstawy jego wymiaru.

Ubezpieczony zleceniobiorca sprawował osobistą opiekę nad chorym 8-letnim dzieckiem przez 12 dni maja 2021 r. Następnie otrzymał zasiłek opiekuńczy za 5 dni czerwca 2021 r. z tytułu opieki nad chorą żoną.

W razie konieczności sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w 2021 r. ubezpieczonemu i jego żonie pozostało do wykorzystania 43 dni zasiłku opiekuńczego (60 dni - 12 dni - 5 dni), w tym tylko 9 dni na opiekę nad innym chorym członkiem rodziny.

Świadczenia chorobowe z ubezpieczenia wypadkowego

Świadczenia chorobowe z ubezpieczenia wypadkowego przysługują zleceniobiorcy, który stał się niezdolny do pracy na skutek wypadku przy pracy w czasie trwania ubezpieczenia wypadkowego. Są one przyznawane na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1205), dalej ustawy wypadkowej, a w zakresie nieuregulowanym tą ustawą stosuje się odpowiednio przepisy ustawy zasiłkowej.

Powyższe wynika z art. 8 ustawy wypadkowej. Co istotne, dla nabycia prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego nie ma znaczenia, czy ubezpieczony przystąpił do ubezpieczenia chorobowego, czy też nie.

Zleceniobiorca nie ma prawa do świadczeń wypadkowych w przypadku, gdy:

• wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez niego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa,
• był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, co przyczyniło się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.

W sytuacji gdy z wymienionych powyżej przyczyn zleceniobiorca nie ma prawa do świadczeń wypadkowych, ale przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i posiada wymagany okres tego ubezpieczenia, to może ubiegać się o świadczenia chorobowe z ubezpieczenia chorobowego (zasiłek chorobowy w wysokości odpowiednio 80% lub 70%, a świadczenie rehabilitacyjne w wysokości 90% i 75%). Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego wypłaca się w wysokości 100% podstawy ich wymiaru.