Umowa zlecenia i umowa o dzieło niewykonywane w ramach prowadzonej działalności

W myśl art. 8 ust. 6 ustawy o sus, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:

1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (z wyłączeniem osoby fizycznej, o której mowa w art. 18 ust. 1 tej ustawy) lub innych przepisów szczególnych,

2) twórcę i artystę,

3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

• w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
• z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

4) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej,

5) akcjonariusza prostej spółki akcyjnej wnoszącego do spółki wkład, którego przedmiotem jest świadczenie pracy lub usług (od 1 lipca 2021 r.),

6) osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2020 r. poz. 910 z późn. zm.).

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność, wykonująca równocześnie umowę zlecenia (nie w ramach prowadzonej działalności), podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tej działalności, jeżeli ze zlecenia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 18 ust. 8 ustawy o sus, czyli niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Może ona dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu umowy zlecenia (art. 9 ust. 2a ustawy o sus).

Jeżeli zaś z działalności właściwa jest dla niej podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, o której mowa:

• w art. 18a ustawy o sus, czyli 30% minimalnego wynagrodzenia albo
• w art. 18c ustawy o sus, czyli w wysokości uzależnionej od dochodu (nie niższa niż 30% minimalnego wynagrodzenia i nie wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego),

to podlega obowiązkowo przedmiotowym ubezpieczeniom z obydwu tytułów, z zastrzeżeniem art. 9 ust. 2c ustawy o sus.

Zgodnie z tym zastrzeżeniem, osoba wykonująca umowę zlecenia, której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę, spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych tytułów. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia lub z innych tytułów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia. Oznacza to, jak wyjaśnił ZUS w powołanym wcześniej poradniku, że: "(...) ubezpieczony będzie objęty obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnym i rentowymi z obu tytułów, chyba że łączna podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia z tego tytułu lub tytułów osiągnie kwotę minimalnego wynagrodzenia. Wówczas kolejny tytuł lub tytuły nie będą rodziły tego obowiązku. Ubezpieczony może na bieżąco zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. (...)".

W świetle powyższego, osoba podejmująca pracę na podstawie umowy zlecenia (nie w ramach prowadzonej działalności), równocześnie prowadząca pozarolniczą działalność, opłacająca z tego tytułu składki na ubezpieczenia społeczne na:

• zasadach ogólnych (od podstawy w wysokości 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego) - podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z działalności, a z umowy zlecenia dobrowolnie; może też zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, gdy podstawa wymiaru składek z umowy zlecenia na przedmiotowe ubezpieczenia w danym miesiącu wynosi co najmniej tyle, ile najniższa podstawa wymiaru składek z działalności (czyli w 2021 r. co najmniej 3.155,40 zł),
• preferencyjnych warunkach (od podstawy w wysokości 30% minimalnego wynagrodzenia lub w wysokości uzależnionej od dochodu) - podlega obowiązkowo przedmiotowym ubezpieczeniom z obydwu tytułów; jeśli z umowy zlecenia uzyskuje miesięczny przychód podlegający oskładkowaniu na poziomie co najmniej minimalnego wynagrodzenia (czyli w 2021 r. co najmniej 2.800 zł), to ubezpieczenia emerytalno-rentowe będą obowiązkowe z umowy zlecenia, a z działalności dobrowolne; jeżeli z działalności jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zadeklaruje kwotę co najmniej minimalnego wynagrodzenia, to z umowy zlecenia przedmiotowe ubezpieczenia są dobrowolne.

Z obydwu tytułów obowiązkowa jest składka zdrowotna (art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej).

Osoba prowadząca działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej podlega z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Składki na przedmiotowe ubezpieczenia opłaca na zasadach ogólnych, czyli w 2021 r. od podstawy w wysokości 3.155,40 zł.

W okresie od 1 czerwca do 30 września 2021 r. wykonuje ona pracę na podstawie umowy zlecenia, w której odpłatność określono w wysokości 2.500 zł miesięcznie (wypłacane 30 czerwca, 30 lipca, 30 sierpnia i 30 września). Osoba ta w okresie wykonywania zlecenia nadal podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z działalności, natomiast ze zlecenia przedmiotowe ubezpieczenia są dla niej dobrowolne.

Gdyby w umowie zlecenia wynagrodzenie określono na kwotę wynoszącą co najmniej 3.155,40 zł miesięcznie, to przedsiębiorca w okresie wykonywania zlecenia mógłby dokonać wyboru tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (podlegać im ze zlecenia, a z działalności dobrowolnie).

Z obydwu tytułów obowiązkowa jest składka zdrowotna.

Przyjmujemy, że osoba, o której mowa w poprzednim przykładzie, z działalności opłaca składki na ubezpieczenia społeczne w wysokości 30% minimalnego wynagrodzenia, czyli w 2021 r. od podstawy w wysokości 840 zł.

Od 1 czerwca do 30 września 2021 r. obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym ze zlecenia (w której wynagrodzenie określono w wysokości 2.500 zł miesięcznie) oraz nadal z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.

Osoba fizyczna rozpoczęła prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej od 1 czerwca 2020 r. Z tego tytułu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Składki na ubezpieczenia społeczne opłaca na preferencyjnych warunkach, z tym że od 1 czerwca 2021 r. jako podstawę wymiaru składek na przedmiotowe ubezpieczenia deklaruje kwotę odpowiadającą minimalnemu wynagrodzeniu za pracę (2.800 zł).

Osoba ta zawarła umowę zlecenia na okres od 1 lipca do 30 września 2021 r., za wynagrodzeniem 3.500 zł miesięcznie. Z tej umowy ubezpieczenia społeczne są dobrowolne (ponieważ z tytułu prowadzenia działalności podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osiąga minimalne wynagrodzenie).

Z obydwu tytułów obowiązkowa jest składka na ubezpieczenie zdrowotne.

Odrębnego omówienia wymaga kwestia ustalenia tytułu do ubezpieczeń społecznych, gdy umowę zlecenia wykonuje osoba prowadząca pozarolniczą działalność z ustalonym prawem do emerytury lub renty. Umowa zlecenia dla emeryta lub rencisty jest tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, jeżeli nie pozostają jednocześnie w stosunku pracy (art. 9 ust. 4a ustawy o sus), o czym piszemy w punkcie 2 niniejszego działu, natomiast działalność, z jednym wyjątkiem, stanowi tytuł do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych (art. 9 ust. 5 ustawy o sus). W przypadku tych osób nie następuje więc zbieg obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.

Wyjątek, o którym mowa wyżej, dotyczy osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych mających ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Zgodnie z art. 9 ust. 4c ustawy o sus, takie osoby z tytułu prowadzonej działalności podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym do czasu ustalenia prawa do emerytury. Obowiązkowe dla nich jest też ubezpieczenie wypadkowe i na zasadzie dobrowolności mogą przystąpić do ubezpieczenia chorobowego.

Regulacja ta dotyczy więc osób pobierających rentę z tytułu niezdolności do pracy, o której mowa w ustawie z dnia:

• 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 291 z późn. zm.),
• 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1205).

Jak wyjaśnił ZUS w poradniku pt. "Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz ustalania podstawy wymiaru składek osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących", dostępnym na stronie internetowej www.zus.pl: "(...) Zasada ta nie dotyczy osób, które:

• prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą i mają ustalone prawo do renty innej niż renta z tytułu niezdolności do pracy,
• mają ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy i prowadzą pozarolniczą działalność inną niż pozarolnicza działalność gospodarcza,
• mają ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy i współpracują przy prowadzeniu pozarolniczej działalności,
• pobierają renty rodzinne,
• mają ustalone prawo do np. »wojskowych czy policyjnych rent inwalidzkich« przyznawanych z tytułu »niezdolności do służby« czy rent rolniczych z tytułu niezdolności do pracy.

Osoby te z tytułu prowadzenia działalności lub współpracy podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym dobrowolnie. (...)".

Dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych, mającej ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z tzw. systemu powszechnego i wykonującej umowę zlecenia następuje zbieg tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Jeżeli z działalności opłaca składki na ubezpieczenia społeczne na:

• zasadach ogólnych (od podstawy w wysokości 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego) - podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z działalności, a z umowy zlecenia dobrowolnie; może też zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, gdy podstawa wymiaru składek z umowy zlecenia na przedmiotowe ubezpieczenia w danym miesiącu wynosi co najmniej tyle, ile najniższa podstawa wymiaru składek z działalności (czyli w 2021 r. co najmniej 3.155,40 zł),
• preferencyjnych warunkach (od podstawy w wysokości 30% minimalnego wynagrodzenia lub uzależnionej od dochodu) - podlegają obowiązkowo przedmiotowym ubezpieczeniom z obydwu tytułów; jeśli jednak z umowy zlecenia uzyskują miesięczny przychód podlegający oskładkowaniu na poziomie co najmniej minimalnego wynagrodzenia (czyli w 2021 r. co najmniej 2.800 zł), to ubezpieczenia emerytalno-rentowe są obowiązkowe z umowy zlecenia, a z działalności dobrowolne; jeżeli z działalności jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zadeklaruje kwotę co najmniej minimalnego wynagrodzenia, to z umowy zlecenia przedmiotowe ubezpieczenia są dobrowolne.

Emeryt prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Z tego tytułu opłaca tylko obowiązkowo składkę zdrowotną (nie wniósł o dobrowolne ubezpieczenia społeczne).

Na okres od 1 lipca do 31 grudnia 2021 r. zawarł dodatkowo umowę zlecenia (nie w ramach działalności). Z tytułu umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu, dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. Ze zlecenia obowiązkowa jest też składka zdrowotna.

Osoba z ustalonym prawem do renty z tytułu niezdolności do pracy prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Dodatkowo zawarła umowę zlecenia, w której odpłatność określono miesięcznie na kwotę 1.800 zł. Z działalności osoba ta opłaca składki na ubezpieczenia społeczne od kwoty wynoszącej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.

Osoba ta z działalności gospodarczej podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu, a dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. Natomiast z umowy zlecenia obowiązkowa jest tylko składka zdrowotna.