Stopnie niepełnosprawności

Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 573), dalej ustawy o rehabilitacji, ustalone zostały trzy stopnie niepełnosprawności, tj.:

• znaczny,
• umiarkowany,
• lekki.

Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Przy czym niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację (art. 4 ust. 1 i 4 ustawy o rehabilitacji).

Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych (art. 4 ust. 2 ustawy o rehabilitacji).

Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne (art. 4 ust. 3 ustawy o rehabilitacji).

Ponadto za osobę niepełnosprawną w rozumieniu ustawy o rehabilitacji uznać należy osobę posiadającą orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o:

• całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 i niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 291 z późn. zm.), dalej ustawy emerytalnej, które traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej, które jest traktowane na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy emerytalnej, które traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
• częściowej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy emerytalnej oraz celowości przekwalifikowania, o którym mowa w art. 119 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej, traktowane jest na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności, z wyjątkiem orzeczeń o częściowej niezdolności do pracy, wydanych w okresie od 1 stycznia do 16 sierpnia 1998 r., które traktowane są na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.

Zgodnie z art. 4a ustawy o rehabilitacji, osoby, które nie ukończyły 16. roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Orzeczenia innych organów (np. KRUS, wojskowych komisji lekarskich lub komisji lekarskich MSWiA) wydane po 31 grudnia 1997 r. nie stanowią podstawy do uznania osoby za niepełnosprawną w rozumieniu ustawy o rehabilitacji.

Orzeczenia wydane przed 1 stycznia 1998 r.

Orzeczenia o zaliczeniu do grupy inwalidzkiej, wydane przed 1 stycznia 1998 r., traktuje się na równi z odpowiednim orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności - jeżeli przed tą datą nie utraciły ważności (art. 62 ustawy o rehabilitacji). I tak orzeczenie o zaliczeniu do:

• I grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• II grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
• III grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.

Osoby o stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym uznaje się za niepełnosprawne, z tym że:

• osoby, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, traktuje się jako zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności,
• pozostałe osoby traktuje się jako zaliczone do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

Pracownik nie posiada orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, tylko orzeczenie o zaliczeniu do I grupy inwalidów wydane bezterminowo w 1997 r. Czy to wystarczy żeby pracodawca ubiegał się o dofinansowanie do wynagrodzenia tego pracownika?

Tak. Zgodnie z art. 62 ust. 1 i 2 ustawy o rehabilitacji, osoby, które przed dniem 1 stycznia 1998 r. zostały zaliczone do jednej z grup inwalidów, zachowują uprawnienia należne osobom niepełnosprawnym na czas, na jaki zostało wydane orzeczenie. Orzeczenie o zaliczeniu do I grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Uwaga! Orzeczenie III grupy inwalidztwa wydane przez organy orzecznicze Ministerstwa Obrony Narodowej (wojskowe komisje lekarskie) i organy orzecznicze Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (komisje lekarskie MSWiA) traktowane jest jako orzeczenie o braku niepełnosprawności, ponieważ dotyczy osób zdolnych do pracy poza służbą. Zakwalifikowanie do lekkiego stopnia niepełnosprawności może mieć miejsce tylko wtedy, gdy orzeczenie o III grupie inwalidztwa z tytułu niezdolności do służby zawiera równocześnie orzeczenie o III grupie inwalidztwa z ogólnego stanu zdrowia.

Osoby posiadające ważne orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów, niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym oraz orzeczenia o niezdolności do pracy mogą składać do zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności wniosek o ustalenie stopnia niepełnosprawności i wskazań, o których mowa w art. 6b ust. 3 ustawy o rehabilitacji, dla celów korzystania z ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów.

Wskazania, o których mowa w przepisie art. 6b ust. 3 ustawy o rehabilitacji, to wskazania dotyczące w szczególności:

• odpowiedniego zatrudnienia uwzględniającego psychofizyczne możliwości danej osoby,
• szkolenia, w tym specjalistycznego,
• zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej,
• uczestnictwa w terapii zajęciowej,
• konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie danej osoby,
• korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki,
• konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji,
• konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji,
• spełniania przez osobę niepełnosprawną przesłanek określonych w art. 8 ust. 3a pkt 1 i 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2021 r. poz. 450 z późn. zm.), przy czym w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, spełnienie tych przesłanek może zostać stwierdzone jedynie w przypadku ustalenia przyczyny niepełnosprawności oznaczonej symbolem 04-O (choroby narządu wzroku), 05-R (upośledzenie narządu ruchu) lub 10-N (choroba neurologiczna).

W postępowaniu w sprawach, o których mowa wyżej, zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności wydaje orzeczenie, w którym:

• stopień niepełnosprawności określa się na podstawie przedłożonych orzeczeń,
• wskazania, o których mowa w art. 6b ust. 3 ustawy o rehabilitacji, ustala się stosownie do naruszonej sprawności organizmu i ograniczeń funkcjonalnych uzasadniających korzystanie z ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów.

Zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności ma prawo żądać od właściwych organów rentowych udostępnienia kopii orzeczeń odpowiednio o niezdolności do pracy, grupie inwalidów, niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, a organy te są obowiązane do ich udostępniania. Od tego orzeczenia nie służy odwołanie.

Kody przyczyny niepełnosprawności

Przepisami rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2021 r. poz. 857) określone zostały symbole przyczyny niepełnosprawności (dalej kody niepełnosprawności). Są to następujące kody:

• 01-U - upośledzenie umysłowe,
• 02-P - choroby psychiczne,
• 03-L - zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu,
• 04-O - choroby narządu wzroku,
• 05-R - upośledzenie narządu ruchu,
• 06-E - epilepsja,
• 07-S - choroby układu oddechowego i krążenia,
• 08-T - choroby układu pokarmowego,
• 09-M - choroby układu moczowo-płciowego,
• 10-N - choroby neurologiczne,
• 11-I - inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego,
• 12-C - całościowe zaburzenia rozwojowe (np. autyzm).

Przełożenie niezdolności do pracy, grupy inwalidów oraz niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym na niepełnosprawność obrazuje poniża tabela.