Uchylenie niższych norm czasu pracy dla niepełnosprawnego pracownika

Wysłaliśmy na wstępne badania lekarskie osobę z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Chcemy zatrudnić ją na stanowisku produkcyjnym, ale do prac lekkich. Pracownik zgodził się na pracę po 8 godzin dziennie, natomiast nie wyraził zgody na pracę w nadgodzinach i w porze nocnej. We wniosku do lekarza medycyny pracy o uchylenie niższych norm czasu pracy był zaznaczony ten brak zgody. Mimo to lekarz zgodził się również na pracę w nocy i w nadgodzinach. Jak mamy potraktować tę decyzję lekarza?

Zgodnie z ostatnim stanowiskiem resortu pracy zgoda lekarza obowiązuje tylko w zakresie wskazanym we wniosku pracownika.

Normy czasu pracy pracownika o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności wynoszą 7 godzin na dobę i 35 godzin na tydzień. Pracownik niepełnosprawny, bez względu na stopień niepełnosprawności, nie może pracować w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Te odrębne normy i zakazy wynikają z art. 15 ust. 2 i ust. 3 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 573 ze zm.). Pracodawca i (lub) pracownik mogą jednak skorzystać z art. 16 ustawy o rehabilitacji, który przewiduje uchylenie norm i zakazów przewidzianych w art. 15 tej ustawy, w sytuacji gdy:

• pracownik jest zatrudniony przy pilnowaniu,
• na wniosek osoby zatrudnionej lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub, w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą, wyrazi na to zgodę.

Uchylenie odrębnych regulacji dotyczących czasu pracy niepełnosprawnych zatrudnionych przy pilnowaniu następuje z mocy prawa, tj. bezpośrednio na mocy art. 16 ustawy o rehabilitacji. Natomiast w celu wyrażenia zgody przez lekarza na niestosowanie art. 15 ustawy o rehabilitacji pracownik powinien wystąpić ze stosownym wnioskiem. Może on mieć jednak różny zakres - pracownik może bowiem wnioskować o wyłączenie wobec niego całego art. 15 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych lub jego poszczególnych regulacji (np. zakazu pracy w nadgodzinach czy w porze nocnej).

Koszty badań pracownika, w celu wyrażenia zgody na niestosowanie art. 15 ustawy o rehabilitacji, ponosi pracodawca.

Przez dłuższy czas przyjmowano, że zgoda lekarza na niestosowanie art. 15 ustawy o rehabilitacji mogła mieć różny zakres. Jeżeli dotyczy ona np. niestosowania niższych norm czasu pracy, wówczas pozostawał w mocy zakaz pracy w nadgodzinach i w nocy oraz "sztywny", a nie przeciętny charakter norm czasu pracy.

Z opinii Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 października 2020 r., będącej odpowiedzią na zapytanie naszego Wydawnictwa, wynikało jednak, że w każdym przypadku: "(...) uzyskanie przez osobę niepełnosprawną zaświadczenia, o którym mowa w art. 16 ust. 1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji (...) wyłącza w całości przepisy art. 15 ww. ustawy, w związku z czym osoba niepełnosprawna, w zakresie czasu pracy, traktowana jest jak pracownik pełnosprawny (...)".

Jednak już w piśmie resortu pracy udostępnionym naszemu Wydawnictwu w dniu 1 grudnia 2021 r. stwierdzono, że: "(...) O treści tego zaświadczenia decyduje więc lekarz medycyny pracy, a w przypadku jego braku lekarz sprawujący opiekę nad daną osobą. (...)".

W związku z przywołanymi stanowiskami, a zwłaszcza ostatnim, pojawiło się pytanie, czy lekarz może zwolnić z całości ograniczeń dotyczących czasu pracy pracownika o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (tj. szczególnych norm czasu pracy oraz zakazu pracy w godzinach nadliczbowych i nocnych), jeśli pracownik wystąpił z wnioskiem o zwolnienie jedynie z części tych ograniczeń. Nie można bowiem wykluczyć sytuacji, w której lekarz, mimo wniosku pracownika o wyłączenie tylko części art. 15 ustawy o rehabilitacji, zdecyduje o uchyleniu całości tego przepisu wobec pracownika.

Z przedstawionym pytaniem nasze Wydawnictwo zwróciło się do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, które w odpowiedzi z dnia 18 lutego 2022 r. opowiedziało się za uwzględnieniem zgody lekarza w zakresie wynikającym z wniosku pracownika. Dodatkowo resort uznał, że zgoda lekarza na wyłączenie stosowania art. 15 ustawy o rehabilitacji obowiązuje u danego pracodawcy i w odniesieniu do określonego stanowiska pracy (patrz ramka).