ZASKARŻANIE WYDANEGO ORZECZENIA

Pracodawca po prawidłowym złożeniu wniosku o sporządzenie uzasadnienia i jego doręczeniu może zaskarżyć wyrok, który uważa za niekorzystny.

Od kilku lat nie ma możliwości złożenia apelacji bez poprzedzenia jej wnioskiem o uzasadnienie. Nawet wtedy, gdy sąd wygłosił ustne uzasadnienie, wniosek taki należy złożyć, ponieważ apelacja niepoprzedzona wnioskiem zostanie odrzucona.

Apelacja musi odpowiadać wszystkim takim warunkom jak inne pisma procesowe, tzn. powinna wskazywać sąd, do którego jest skierowana, oznaczenie przedmiotu sprawy, oznaczenie stron i ich adresy. Należy wskazać jaki wyrok podlega zaskarżeniu oraz zakres zaskarżenia, najlepiej oznaczając konkretne punkty wyroku. Zamieścić trzeba też zarzuty apelacji, czyli najkrócej mówiąc dlaczego zdaniem apelującego sąd pierwszej instancji orzekł nieprawidłowo. Należy także określić wnioski apelacji, czyli jakiego rozstrzygnięcia domaga się apelujący od sądu odwoławczego (zmiany czy uchylenia orzeczenia).

Następny wymóg to wskazanie wartości przedmiotu zaskarżenia. Będzie ona równa wartości przedmiotu sporu tylko wtedy, gdy pracodawca przegrał sprawę w całości. Jeśli wygrał częściowo, to wartość przedmiotu zaskarżenia wyznaczy to w jakiej części jego roszczenie nie zostało uwzględnione. Jeśli pracodawca przegra sprawę, a był pozwanym, to wartością przedmiotu zaskarżenia będzie cała kwota zasądzona na rzecz pracownika, chyba że pracodawca godzi się częściowo z wyrokiem i nie chce go zaskarżać w całości.

Podanie wartości przedmiotu zaskarżenia jest konieczne także w tych sprawach majątkowych, które nie mają charakteru pieniężnego. Są to przykładowo sprawy, w których pracodawca został pozwany o przywrócenie do pracy czy o ustalenie stosunku pracy. W większości spraw niepieniężnych o charakterze majątkowym wartość przedmiotu zaskarżenia ustalić można w oparciu o przepis art. 23¹ K.p.c. (dotyczący wartości przedmiotu sporu w sprawach z powództwa pracownika). Przewiduje on, iż w sprawach o roszczenia pracowników dotyczące nawiązania, istnienia lub rozwiązania stosunku pracy wartość przedmiotu sporu stanowi, przy umowach na czas określony - suma wynagrodzenia za pracę za okres sporny, lecz nie więcej niż za rok, a przy umowach na czas nieokreślony - za okres jednego roku. Apelacja od wyroku rozstrzygającego o powództwie głównym i wzajemnym musi uwzględniać ten specyficzny rodzaj rozstrzygnięcia. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 16 lutego 2007 r. (sygn. akt II PZ 81/06, OSNP 2008/9-10/135) wyjaśnił, że: "Apelację rozstrzygającą o takich powództwach należy traktować jako dwie apelacje podlegające oddzielnym opłatom (art. 18 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych) (...)". Co do każdej z tych apelacji skarżący musi oddzielnie wskazać wartość przedmiotu zaskarżenia.

Pracodawca domaga się zapłaty 5.000 zł od pracownika. Sąd rejonowy zasądził kwotę 3.000 zł w pierwszym punkcie i oddalił powództwo w pozostałej części w drugim punkcie oraz orzekł o kosztach w trzecim punkcie stosunkowo je rozdzielając.

Pracodawca powinien zaskarżyć punkt drugi i trzeci wyroku (zakres zaskarżenia), domagając się zmiany punktu drugiego poprzez zasądzenie kwoty 2.000 zł oraz zmiany rozstrzygnięcia o kosztach poprzez zasądzenie kosztów procesu stosownie do nowego rozstrzygnięcia oraz zasądzenia kosztów procesu za instancję odwoławczą (wniosek apelacji). Wartość przedmiotu zaskarżenia to 2.000 zł.

Apelacja nie jest darmowa. W sprawach cywilnych i gospodarczych opłata od apelacji jest identyczna jak opłata od pozwu. W sprawach z zakresu prawa pracy kwestie odpłatności uregulowano inaczej. Tam gdzie wartość przedmiotu sporu jest niższa niż 50.000 zł, opłata od apelacji to 30 zł, ale w praktyce zaliczeniu podlegała będzie na tę opłatę kwota uiszczona przy składaniu wniosku o uzasadnienie. W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu jest wyższa, opłacić ją trzeba opłatą stosunkową (5%), czyli identyczną jak opłata od pozwu. Wysokość opłaty wylicza się jednak nie od wartości przedmiotu sporu (która decyduje o samej odpłatności), ale od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia.

Zasadą w postępowaniu odwoławczym jest rozpoznawanie ich na posiedzeniu niejawnym. Do 2019 r. dotyczyło to tylko spraw uproszczonych, obecnie dotyczy wszystkich spraw apelacyjnych. Strona, która chce aby jej apelacja była rozpoznana na rozprawie, musi złożyć wyraźny wniosek o wyznaczenie rozprawy.

Pracodawca w apelacji zawarł wniosek o przesłuchanie 2 świadków, uznając że wyraża on już jego wolę wyznaczenia rozprawy. Tak nie jest i sąd nie musi wyznaczać rozprawy. Po pierwsze sąd odwoławczy może oddalić wniosek dowodowy i najczęściej tak się dzieje. Po drugie świadków można przesłuchać w drodze pisemnej, a zatem bez wyznaczania rozprawy.

Każda apelacja może zostać rozpoznana bez wyznaczania rozprawy. Jeśli pracodawca chce się dodatkowo wypowiedzieć, musi zawnioskować o to w apelacji lub odpowiedzi na apelację.

Wszelkie czynności związane z postępowaniem miedzyinstancyjnym, a zatem przede wszystkim usuwanie braków formalnych i fiskalnych apelacji wykonuje sąd odwoławczy (okręgowy lub apelacyjny). Zasadą jest jednak to, że apelację kierujemy do sądu odwoławczego za pośrednictwem sądu, który wydał wyrok. Jest możliwość skierowania jej bezpośrednio, ale zwykle opóźnia to tylko rozpoznanie sprawy, ponieważ sąd odwoławczy nie dysponuje aktami sprawy i musi się o nie zwrócić.

Jeśli braki formalne lub fiskalne apelacji nie zostaną usunięte na wezwanie, apelacja podlega odrzuceniu. Postanowienie w tym przedmiocie wydaje sąd drugiej instancji. Zażalenie na takie postanowienie złożyć można natomiast do innego składu tego sądu. W tym przypadku sąd doręcza postanowienie zawsze z uzasadnieniem. W przypadku większości spraw z zakresu prawa pracy rozpoznawanych przez sądy rejonowe apelację rozpoznaje sąd okręgowy. Jeśli ten sąd odrzuci apelację, należy pamiętać aby zażalenie skierować do innego składu sądu okręgowego, a nie sądu apelacyjnego.

Poczynając od 7 listopada 2019 r. w sposób wręcz rewolucyjny zmieniono reguły postępowania zażaleniowego. Wiele zażaleń było odrzucanych, ponieważ nawet profesjonalni pełnomocnicy nie stosowali się do nowych zasad prawidłowo. Po kilku latach obowiązywania nowych przepisów strony i sądy przyzwyczaiły się do nowych rozwiązań i ilość błędnych zażaleń zmalała. Niestety od 1 lipca 2023 r. ponownie dokonano zmian, które w jeszcze inny sposób ukształtowały to postępowanie.

Najbardziej istotną zmianą wprowadzoną w 2019 r. było to, że każde zażalenie musiało zostać poprzedzone wnioskiem o uzasadnienie postanowienia (dotyczyło to także zaskarżalnych zarządzeń np. o zwrocie pozwu). Bez znaczenia pozostawało to, że niektóre sądy z przyzwyczajenia sporządzały uzasadnienia (przed 7 listopada 2019 r. było to obligatoryjne), ponieważ brak wniosku o uzasadnienie skutkował odrzuceniem zażalenia. Wydając postanowienie sąd może wskazać zasadnicze motywy rozstrzygnięcia, co ma na celu poinformowanie stron o motywach bez konieczności składania wniosku o uzasadnienie. Jak słusznie przyjęto w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwała z 2 lipca 2020 r., sygn. akt III CZP 38/20), pomimo wskazania zasadniczych motywów rozstrzygnięcia, zaskarżenie postanowienia wymaga uprzedniego złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenia uzasadnienia. Wniosek taki opłacić trzeba opłatą 100 zł, identycznie jak ma to miejsce w przypadku wyroku.

Od 1 lipca 2023 r. zasady wskazane wyżej w dalszym ciągu obowiązują. Wprowadzono jednak od nich bardzo istotny wyjątek. Zgodnie z obowiązującymi od tego dnia przepisami, podlegające zaskarżeniu postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym sąd może z urzędu od razu uzasadnić nie czekając na wniosek strony (art. 357 § 2³ i 2⁴ K.p.c.). Jest to możliwe, jeżeli pozwoli na usprawnienie postępowania lub jeżeli postanowienie dotyczy przyznania zwrotu kosztów osobie niebędącej stroną. W takim przypadku postanowienie z uzasadnieniem doręcza się wszystkim stronom lub osobom, których to postanowienie dotyczy. Doręczenie przez sąd z urzędu postanowienia z uzasadnieniem wydanego na posiedzeniu niejawnym zwalnia stronę od obowiązku zgłoszenia wniosku o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem.

Konsekwencja zmiany przepisu jest taka, że w sytuacji gdy sąd doręczy sentencję postanowienia od razu z uzasadnieniem, stronie otworzy się termin tygodniowy na złożenie zażalenia (dotąd taka zasada obowiązywała wyjątkowo przy postanowieniu o odrzuceniu apelacji). W praktyce spodziewać się można, że nawet liczni pełnomocnicy przyzwyczajeni już do obecnego modelu zaskarżania orzeczeń złożą w tej sytuacji wniosek o uzasadnienie postanowienia zamiast zażalenia, co skutkowało będzie upływem terminu do wniesienia zażalenia (a sam wniosek zostanie odrzucony jako niedopuszczalny). Oczywiście, gdy sąd zamiast uzasadnienia wskaże zasadnicze motywy rozstrzygnięcia, złożenie wniosku o uzasadnienie postanowienia będzie dalej konieczne.

Znaczna część zażaleń rozpoznawana jest w tak zwanym systemie poziomym, to znaczy przez ten sam sąd, który wydał zaskarżoną decyzję, tylko w innym składzie. Od 1 lipca 2023 r. wprowadzono pewne zmiany, z których najważniejsza jest taka, że zażalenie na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia (a więc tak uwzględniające wniosek o zabezpieczenie, jak i oddalające) od tej daty rozpoznaje sąd drugiej instancji, a dotychczas było to zażalenie poziome rozpoznawane przez inny skład tego sadu, który wydał zaskarżone orzeczenie. Od tej daty rozszerzono także katalog postanowień sądu drugiej instancji zaskarżalnych zażaleniem, z czego najważniejsze jest wprowadzenie zaskarżalności postanowień o oddaleniu przez sąd drugiej instancji wniosku o zwolnienie od kosztów oraz postanowienia o odrzuceniu apelacji. Zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie, a ponadto oprócz wspomnianych wcześniej postanowień w przedmiocie zabezpieczenia na postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest:

1) zwrot pisma wniesionego jako pozew, z którego nie wynika żądanie rozpoznania sprawy,

2) zwrot pozwu,

3) odmowa odrzucenia pozwu,

4) przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu albo podjęcie postępowania w innym trybie,

5) zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania,

6) zwrot kosztów, określenie zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu, zwrot opłaty lub obciążenie kosztami sądowymi - jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy.

Zażalenia do innego składu tego samego sądu pierwszej instancji przysługują na postanowienia tego sądu, których przedmiotem jest:

1) odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie,

2) oddalenie opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego oraz niedopuszczenie interwenienta do udziału w sprawie wskutek uwzględnienia opozycji,

3) rygor natychmiastowej wykonalności,

4) wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu rozstrzygnięcia skargi o wznowienie postępowania,

5) stwierdzenie prawomocności orzeczenia,

6) skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia,

7) odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia,

8) sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa,

9) zwrot zaliczki, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz wynagrodzenie biegłego, mediatora i należności świadka, kuratora ustanowionego dla strony w danej sprawie, a także koszty przyznane w nakazie zapłaty, jeżeli nie wniesiono środka zaskarżenia od nakazu,

10) oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego,

11) zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem,

12) odrzucenie zażalenia,

13) odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego,

14) postanowienia w postępowaniu egzekucyjnym (z pewnymi wyjątkami).

Zażalenia do innego składu sądu drugiej instancji przysługują na postanowienia tego sądu, których przedmiotem jest:

1) odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie, odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia,

2) oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego,

3) zwrot kosztów procesu, o ile nie wniesiono skargi kasacyjnej,

4) zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu,

5) skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę,

6) zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka,

7) odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia,

8) wynagrodzenie biegłego,

9) odrzucenie apelacji, odrzucenie skargi o wznowienie postępowania i umorzenie postępowania wywołanego wniesieniem apelacji,

10) udzielenie zabezpieczenia (wyłącznie udzielenie, oddalanie wniosku nie jest zaskarżalne).

Jeśli pracodawca prawomocnie przegrał proces, jedyną szansą na wzruszenie prawomocnego wyroku jest wniesienie skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego. Sporządzić ją może wyłącznie adwokat lub radca prawny.

Skarga kasacyjna z zakresu prawa pracy jest niedopuszczalna w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 10.000 zł, dotyczących kar porządkowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz o deputaty lub ich ekwiwalent, a także rozpoznanych w postępowaniu uproszczonym. Niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia, skarga kasacyjna przysługuje także w sprawach o odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem. O ile sama wartość przedmiotu zaskarżenia eliminującego możliwość złożenia skargi kasacyjnej w postępowaniu z zakresu prawa pracy jest bardzo niska (w postępowaniu cywilnym to 50.000 zł), więc w licznych sprawach można teoretycznie skargę kasacyjną złożyć, to szanse nawet na samo jej przyjęcie do rozpoznania są zwykle nikłe. Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli:

1) w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne,

2) istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów,

3) zachodzi nieważność postępowania lub

4) skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.

Mimo, że skarga kasacyjna może zostać sporządzona i wniesiona przez profesjonalnych pełnomocników, tylko nielicznym udaje się sporządzić skargę, która zostaje przyjęta do rozpoznania. Większość skarg załatwiana jest w tzw. przesądzie w ten sposób, że Sąd Najwyższy odmawia jej przyjęcia do rozpoznania.

Procedura cywilna, która jest podstawą procedowania przed sądami pracy ulega ciągłym zmianom. W niniejszym opracowaniu uwzględniono istotną nowelizację dokonaną ustawą z 9 marca 2023 r., która weszła w życie 1 lipca 2023 r. Z kolei 7 lipca 2023 r. Sejm uchwalił już kolejną obszerną ustawę nowelizującą w stopniu znacznym tak Kodeks postępowania cywilnego, jak i ustawę o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Proces legislacyjny dotyczący tej ustawy jest w toku - została ona przekazana do Senatu i nieznany jest jej ostateczny kształt. Należy zakładać, że zmienione przepisy wejdą w życie za kilkanaście tygodni. Ustawa ma wprowadzić na stałe do procedury składy jednoosobowe przy rozpatrywaniu spraw apelacyjnych i zażaleniowych (ale z wyłączeniem zażaleń poziomych od orzeczeń sądu pierwszej instancji). Kolejna zmiana to wprowadzenie do Kodeksu postępowania cywilnego na stałe, ale w zmienionej formie rozpraw zdalnych, znanych z przepisów antycovidowych. Z mocy tych nowych przepisów uzyskają one charakter rozpraw hybrydowych, to znaczy prowadzonych stacjonarnie, ale z możliwością zdalnego połączenia się z sądem przez strony procesu. Strony będą mogły same wnioskować o wyznaczenie rozprawy w takiej formie. Wprowadza się jednocześnie prawo sprzeciwu stron wobec zdalnego przesłuchania świadków, co jest trafnym rozwiązaniem i podobne powinno funkcjonować w odniesieniu do zeznań pisemnych. Biegli sądowi zostaną zobowiązani do założenia konta na portalu informacyjnym sądu i w ten sposób będą komunikować się z sądem, co powinno przyspieszyć niektóre postępowania. Warto przy okazji zwrócić uwagę na to, iż konto na portalu informacyjnym może założyć każda strona, która ma sprawę w sądzie - nie tylko adwokat radca prawny czy biegły i jest to narzędzie bardzo przydatne umożliwiające podgląd tego co dzieje się w sprawie.

Korekcie na mocy ustawy z 7 lipca 2023 r. ulegają także przepisy o kosztach sądowych w sprawach pracowniczych. Pobieżna lektura wskazuje, że dokonuje się znów bardzo nieprzemyślanej nowelizacji, skazując sądy na trudności w interpretowaniu przepisów o kosztach. Ważną zmianą w zakresie innych kosztów sądowych ma być obniżenie opłaty od wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia postanowienia ze 100 zł do 30 zł.

Rolą pracodawcy nie jest oczywiście ścisłe śledzenie zmian w procedurze cywilnej, ponieważ ilość nowelizacji jest tak duża, że nie mogą za nią nadążyć nawet profesjonalni pełnomocnicy i sędziowie. Stopień komplikacji przepisów proceduralnych oraz ciągłe ich zmiany powinny skłaniać te osoby, które decydują się uczestniczyć w postępowaniu sądowym bez udziału adwokata lub radcy prawnego do bardzo dokładnego czytania oraz słuchania pouczeń udzielanych przez sąd w toku postępowania. Może się bowiem okazać, że w identycznej sytuacji konkretnej czynności procesowej należy dokonać w sposób zupełnie inny, niż miało to miejsce nawet kilka dni wcześniej. Pomyłka i podjęcie czynności z pamięci może wywołać natomiast negatywne skutki procesowe. Jeśli to sąd nie zauważyłby natomiast zmiany przepisów, błędne pouczenie zawsze powinno być podstawą do przywrócenia terminu procesowego i nie powinno obciążać strony.