Przeprowadzanie konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami

Informowanie i przeprowadzanie konsultacji z pracownikami, a także promowanie dialogu społecznego, należy w Unii Europejskiej do najważniejszych form polityki społecznej. Jednym w przejawów tej polityki było wdrożenie dyrektywy 2002/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 2002 r. ustanawiającej ogólne ramowe warunki informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami we Wspólnocie Europejskiej (Dz. Urz. WE L 80 z 23.03.2002 r. z późn. zm.). Pracodawca niezależnie od tego ilu pracowników zatrudnia, jest obowiązany konsultować wszystkie działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy z pracownikami lub ich przedstawicielami. Zadaniem dialogu pomiędzy pracodawcą, a pracownikami ma być wzrost wzajemnego zaufania i przyczynienie się do podniesienia poziomu pracowniczej efektywności, a także poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 11 Dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy, Dz. U. UE L 183.1 z 29.06.1989 r. z późn. zm.).

Stosownie do postanowień art. 237^11a § 1 K.p., pracodawca niezależnie od liczby zatrudnianych pracowników - jest zobowiązany do konsultowania z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szczególności dotyczących:

1) zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania nowych procesów technologicznych oraz substancji chemicznych i ich mieszanin, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników,

2) oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku,

3) tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy, a także wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,

4) przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego,

5) szkolenia pracowników w dziedzinie bhp.

Z treści powyższego przepisu wynika, że zakres przedmiotowy uprawnień konsultacyjnych pracowników jest bardzo szeroki. Ustawodawca wskazał, że konsultacje dotyczą wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, jedynie dla przykładu wymieniając 5 rodzajów działań. Można zatem uznać, że są to sprawy szczególnie istotne, ale przedsięwzięcia tego typu nie ograniczają się tylko do nich. W przepisach wykonawczych do Działu dziesiątego Kodeksu pracy także przewiduje się uprawnienia konsultacyjne pracowników, między innymi w § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 419). Zgodnie z tym przepisem, pracodawca powinien konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami, w trybie u niego przyjętym, działania dotyczące rozpoznania i typowania czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, jak również wykonywania badań, pomiarów i pobierania próbek tych czynników na stanowisku pracy.

Co do zasady stroną reprezentującą pracowników podczas konsultacji przeprowadzanych z pracodawcą jest zakładowa organizacja związkowa lub osoby przez nią wybrane. Jeżeli natomiast została powołana komisja bhp na mocy art. 237¹² K.p., a więc u pracodawcy zatrudniającego powyżej 250 pracowników, konsultacje te, zgodnie z art. 237^11a § 5 K.p., powinny być przeprowadzane w ramach tej komisji.

W myśl art. 237^13a K.p., przedstawiciele pracowników, o których mowa powyżej, są wybierani przez zakładowe organizacje związkowe, a jeżeli u pracodawcy takie organizacje nie działają - przez pracowników, w trybie przyjętym w zakładzie pracy. Oznacza to zatem, że pracownicy sami wybierają swoich przedstawicieli w sytuacji, gdy u pracodawcy nie działają żadne organizacje związkowe, i że o trybie wyborów decydują sami pracownicy, nie zaś pracodawca.

Analizowane prawo pracowników do konsultacji zawiera niejako uprzednie uprawnienie do informacji na temat proponowanych, czy podejmowanych działań pracodawcy w sferze bhp. Ponadto konsultacje powinny również zapewnić pracownikom prawo do przedstawiania własnych propozycji, w szczególności w zakresie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zawodowych.

Trzeba tu jednak wyraźnie zaznaczyć, że konsultacje z pracownikami, będące aktem dwustronnym, zakładającym wymianę poglądów, nie ograniczają pracodawcy w podjęciu ostatecznych decyzji (obowiązek pracodawcy przeprowadzenia konsultacji jest obowiązkiem tzw. starannego działania, a nie rezultatu). Oznacza to, że pracodawca zobowiązany jest jedynie do prawidłowego przeprowadzenia procesu konsultacji celem poznania opinii pracowników lub ich przedstawicieli.

Konsultacja w rozumieniu art. 237^11a K.p. nie oznacza więc dla pracowników lub ich przedstawicieli prawa do współdecydowania z pracodawcą w sprawach bhp, wykracza jednak poza prawo do informacji i jest czymś więcej, niż tylko prawem wyrażania własnych opinii.