Rodzaje czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych

W zależności od charakteru działania niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy, dzieli się na cztery główne grupy:

1) fizyczne,

2) chemiczne,

3) biologiczne,

4) psychofizyczne.

Do czynników fizycznych można zaliczyć m.in.: hałas (w tym ultradźwiękowy i infradźwiękowy), mikroklimat (temperatura powietrza, jego ruch oraz wilgotność), wibracje, pyły przemysłowe, aerozole stałe i ciekłe, promieniowanie jonizujące, promieniowanie laserowe, promieniowanie nadfioletowe, promieniowanie podczerwone, ciśnienie, pole elektrostatyczne, pole elektromagnetyczne, oświetlenie (natężenie, luminancja, olśnienie, kontrast, tętnienie strumienia), elektryczność statyczna, poruszające się maszyny i mechanizmy, ruchome elementy urządzeń technicznych.

Wśród szkodliwych czynników chemicznych można wymienić m.in.:

1) ze względu na rodzaj działania na organizm: toksyczne, drażniące, żrące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, działające szkodliwie na funkcje rozrodcze.

2) ze względu na sposób wchłaniania do organizmu przez: drogi oddechowe, skórę i błony śluzowe, przewód pokarmowy.

Do czynników biologicznych można zaliczyć m.in. czynniki, które mogą być przyczyną: zakażenia, alergii, zatrucia i obejmują:

1) drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie,

2) jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie,

3) pasożyty wewnętrzne człowieka,

4) hodowle komórkowe.

Szkodliwe czynniki biologiczne dzielą się na cztery grupy zagrożenia:

1) grupa 1 zagrożenia - czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne,

2) grupa 2 zagrożenia - czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne; zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia,

3) grupa 3 zagrożenia - czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne; zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia,

4) grupa 4 zagrożenia - czynniki, które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne; zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

Szczegółowy wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych został określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. nr 81, poz. 716 z późn. zm.). Obejmuje on następujące rodzaje prac:

1) prace w zakładach produkujących żywność,

2) prace w rolnictwie,

3) prace, podczas których dochodzi do kontaktu ze zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego,

4) prace w jednostkach ochrony zdrowia, w tym w pomieszczeniach izolacyjnych i zakładach, gdzie są wykonywane badania pośmiertne,

5) prace w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych,

6) prace w zakładach gospodarki odpadami,

7) prace przy oczyszczaniu ścieków,

8) praca inna od wymienionej w pkt. 1-7, w przypadku której wynik oceny ryzyka wskazuje, że czynniki biologiczne mogą być obecne w środowisku pracy.

Do czynników psychofizycznych, a więc takich, które mogą powodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika, można zaliczyć m.in.:

1) obciążenie fizyczne:

a) statyczne (wywołane długotrwałym napięciem mięśni spowodowanym utrzymywaniem ciała lub przedmiotów w tej samej, zwłaszcza wymuszonej pozycji),

b) dynamiczne (związane z aktywnością ruchową podczas pracy),

2) obciążenie psychiczne (obciążenie umysłu, niedociążenie i przeciążenie percepcyjne, obciążenie emocjonalne).

Czynniki psychofizyczne w środowisku pracy mogą mieć bardzo duże konsekwencje. Obciążenia te bowiem stanowią obciążenia emocjonalne i umysłowe, a więc wpływają przede wszystkim na efektywność i jakość pracy pracownika oraz mogą mieć wpływ na zdrowie pracownika. Czynnik psychofizyczny ma wpływ na bezpieczeństwo pracy pracownika, ale też i na inne osoby uczestniczące w procesie pracy. Obciążenia emocjonalne w pracy mogą być spowodowane: stresem, frustracją, czy wypaleniem zawodowym.

Do czynników uciążliwych można zaliczyć m.in.:

1) pracę w wymuszonej pozycji ciała,

2) pracę w warunkach podwyższonej temperatury,

3) pracę zmianową, w tym w nocy,

4) pracę monotypową (np. przy obsłudze prasy).