Świadczenia wyrównawcze z dwóch różnych tytułów

Wraz ze świadczeniami emerytalno-rentowymi istnieje możliwość pobierania świadczenia wyrównawczego. O takiej nazwie są dwa świadczenia, ale prawo do nich regulują dwa odrębne akty prawne. Każde z nich jest uwarunkowane stosownymi przesłankami, po spełnieniu których można liczyć na ich przyznanie.

Świadczenie wyrównawcze przy emeryturze

Jedną zasadniczą, a zarazem wspólną przesłanką ustalania prawa do świadczenia wyrównawczego jest kryterium dochodowe, które z dniem 1 marca 2024 r. wzrosło w związku z przeprowadzoną waloryzacją świadczeń emerytalno-rentowych.

Świadczeniem, które może być wypłacane wraz ze świadczeniem podstawowym, jest świadczenie wyrównawcze. Przysługuje ono osobie uprawnionej do wcześniejszej emerytury na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. z 1989 r. nr 28, poz. 149). Jest ono należne, jeżeli:

• wcześniejsza emerytura przysługuje w kwocie niższej niż wysokość świadczenia pielęgnacyjnego, o którym mowa w ustawie o świadczeniach rodzinnych, a ponadto
• emeryt w dalszym ciągu sprawuje opiekę nad dzieckiem, z tytułu opieki nad którym nabył prawo do wcześniejszej emerytury.

Ustalając zasady wypłaty świadczenia wyrównawczego, ustawodawca dodatkowo zastrzegł, że w przypadku zmiany wysokości:

• miesięcznej kwoty świadczenia pielęgnacyjnego, co ma miejsce corocznie od dnia 1 stycznia i
• świadczeń emerytalno-rentowych w wyniku ich waloryzacji, co następuje od 1 marca,

ZUS lub inny organ emerytalno-rentowy dokonuje łącznie ponownego obliczenia świadczenia wyrównawczego w marcu każdego roku i wypłaca wyrównanie.

Przyznane świadczenie wyrównawcze podlega zatem ponownemu obliczeniu z urzędu. Ustalenia tego dokonuje się w taki sposób, aby łączna kwota świadczeń, wraz ze świadczeniem wyrównawczym, nie przekroczyła miesięcznie kwoty świadczenia pielęgnacyjnego, z wyłączeniem dodatku pielęgnacyjnego. W przypadku ponownego obliczenia różnicę pomiędzy wypłaconym świadczeniem a należnym wypłaca się wraz ze świadczeniem emerytalno-rentowym.

Świadczenie wyrównawcze przysługuje osobom zamieszkującym na terytorium RP, jeżeli są:

• obywatelami RP lub
• posiadającymi prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium RP obywatelami państw członkowskich UE, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, lub Konfederacji Szwajcarskiej, lub
• cudzoziemcami legalnie przebywającymi na terytorium RP.

Omawianego świadczenia nie otrzyma osoba uprawniona, która jest tymczasowo aresztowana lub odbywa karę pozbawienia wolności, z wyjątkiem osoby uprawnionej, która tę karę odbywa w systemie dozoru elektronicznego.

Jeśli chodzi o kwotę świadczenia pielęgnacyjnego, to jest ona ustalana corocznie z dniem 1 stycznia w ramach przeprowadzanej waloryzacji. Polega ona na zwiększeniu kwoty świadczenia pielęgnacyjnego o wskaźnik waloryzacji. Od 1 stycznia 2024 r. świadczenie pielęgnacyjne wynosi 2.988 zł.

W 2024 r. na świadczenie wyrównawcze mogą zatem liczyć osoby uprawnione, których kwota brutto świadczenia emerytalno-rentowego, ustalana w sposób wskazany przez ustawodawcę, jest niższa niż 2.988 zł. Przez kwotę pobieranego świadczenia emerytalno-rentowego rozumie się wysokość pobieranej emerytury lub renty brutto, wraz z kwotą przyznaną przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych oraz kwotą innych dodatków i świadczeń, wypłacanych wraz z tymi świadczeniami na podstawie odrębnych przepisów, z wyłączeniem dodatku pielęgnacyjnego, przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń. Świadczenie wyrównawcze przysługuje nie tylko obywatelom RP, o czym stanowi art. 1 ust. 3 ustawy o świadczeniu wyrównawczym dla osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. z 2021 r. poz. 2314).

Postępowanie w sprawie prawa do świadczenia wyrównawczego ma wnioskowy charakter. Prawo do niego można nabyć po uprzednim złożeniu wniosku do ZUS lub innego organu emerytalno-rentowego, który wypłaca świadczenie emerytalno-rentowe. Ustawodawca określił, jakie dane powinien zawierać wniosek osoby uprawnionej o świadczenie wyrównawcze, a organ rentowy opracował do tego celu formularz - ESWK.

Świadczenie wyrównawcze dla działacza opozycji

Osoby, które uzyskały status działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych, pobierające emeryturę, rentę inwalidzką lub rentę z tytułu niezdolności do pracy albo rentę rodzinną, mogą nabyć prawo do świadczenia wyrównawczego. Podobnie jak przy wcześniejszych należnościach, ustawodawca wprowadził próg uprawniający do tego świadczenia oraz zastrzegł, że kwota uwzględniana przy obliczaniu wysokości świadczenia ulega podwyższeniu w terminach i na zasadach określonych przepisami ustawy emerytalnej. Próg ten jest podwyższany zatem z urzędu corocznie w związku z waloryzacją od 1 marca. Z dniem 15 października 2020 r. próg określony został na poziomie 2.400 zł miesięcznie. Wraz z kolejnymi terminami waloryzacji wzrastał (patrz tabela) i z dniem 1 marca 2024 r. został ustanowiony na poziomie 3.415,50 zł.

Świadczenie wyrównawcze przysługuje w kwocie będącej różnicą pomiędzy kwotą stanowiącą próg uprawniający do świadczenia a kwotą emerytury lub renty, o której mowa w art. 10a ust. 3 ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 388 ze zm.).