Definicja i zakres podnoszenia kwalifikacji zawodowych

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych to zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Tak nakazuje rozumieć to pojęcie art. 103¹ § 1 K.p. Jednocześnie regulacje kodeksowe nie uszczegółowiają "kwalifikacji zawodowych", pozwalając na ich ustalenie - w zakresie nieunormowanym w przepisach szczególnych - w układach zbiorowych pracy, regulaminach wynagradzania i regulacjach dla sfery budżetowej (art. 102 K.p.). Według słownika języka polskiego on-line pojęcie to oznacza "wykształcenie i uzdolnienia potrzebne do pełnienia jakiejś funkcji lub wykonywania jakiegoś zawodu" (por. www.sjp.pwn.pl). Nieco precyzyjniej definiuje je art. 3 pkt 19 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2022 r. poz. 2230 z późn. zm.) i art. 4 pkt 34 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 900 z późn. zm.). Przepisy te nakazują, żeby przez kwalifikacje w zawodzie rozumieć wyodrębniony w zawodzie zestaw oczekiwanych efektów kształcenia, których osiągnięcie potwierdza certyfikat kwalifikacji zawodowej wydany przez okręgową komisję egzaminacyjną, po zdaniu egzaminu zawodowego w zakresie jednej kwalifikacji.

W doktrynie istnieje pogląd, że art. 103¹ § 1 K.p. dotyczy kwalifikacji zawodowych obejmujących każdą wiedzę ogólną i specjalistyczną, którą pracodawca uzna za przydatną do wykonywania przez pracownika wszelkiej pracy (por. Kodeks pracy. Komentarz, red. prof. dr hab. Andrzej Marian Świątkowski, C.H. Beck 2018, kom. do art. 103¹). Ponadto nie ma w niej zgodności, do jakich kwalifikacji zawodowych odnosi się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika. Są dwa stanowiska w tej sprawie. Według pierwszego kształcenie musi mieć związek z kwalifikacjami zawodowymi koniecznymi do pracy (aktualnej lub przyszłej) u konkretnego pracodawcy. Drugie (przeważające) przewiduje natomiast, że chodzi o jakiekolwiek kwalifikacje zawodowe, które mogą się przydać pracownikowi w przyszłości (por. Kodeks pracy. Komentarz, red. prof. dr hab. Arkadiusz Sobczyk, C.H. Beck 2023, kom. do art. 103¹, dalej zwany komentarzem Sobczyka). Jest ono też wyrażane przez inspekcję pracy (por. "Podnoszenie kwalifikacji. Pracuj i zatrudniaj legalnie", www.pip.gov.pl, dalej zwane przewodnikiem PIP) oraz resort pracy w stanowisku opublikowanym 18 sierpnia 2010 r. (por. wyjaśnienia MPiPS dostępne pod adresem https://www.rp.pl/wyjasnienia-urzedow/art7063571-stanowisko-ministerstwa-pracy-i-polityki-spolecznej, dalej zwane wyjaśnieniami MPiPS z 2010 r.).

Uzasadnieniem dla drugiego podejścia jest unijny model flexicurity (elastyczny rynek pracy, aktywna polityka rynku pracy i hojne państwo opiekuńcze), prawo europejskie oraz konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy (por. Kodeks pracy. Komentarz, red. dr hab. Krzysztof Walczak, C.H. Beck 2023, kom. do art. 103¹, dalej zwany komentarzem Walczaka). Powołuje się ono przede wszystkim na Konwencję nr 140 dotyczącą płatnego urlopu szkoleniowego, przyjętą w Genewie dnia 24 czerwca 1974 r. (Dz. U. z 1979 r. nr 16, poz. 100). Już w jej preambule czytamy, że: "płatny urlop szkoleniowy powinien być uważany za jeden ze środków umożliwiających sprostanie rzeczywistym potrzebom każdego pracownika we współczesnym społeczeństwie". Ten nakaz, niemający związku z zatrudnieniem u danego pracodawcy, jest następnie realizowany w regulacjach Konwencji.

Szeroka definicja podnoszenia kwalifikacji zawodowych pozwala objąć tym terminem każdy sposób zdobycia lub uzupełnienia wiedzy i kompetencji przez pracownika. Zalicza się więc tu różne rodzaje kształcenia, bez względu na sposób ich zorganizowania i prowadzenia, tj. klasyczne formy szkolne (np. szkoła średnia, szkoła wyższa) i pozaszkolne typu szkolenia, kursy, praktyki zawodowe (por. Kodeks pracy. Komentarz, red. prof. dr hab. Wojciech Muszalski, C.H. Beck 2021, kom. do art. 103¹, dalej zwany komentarzem Muszalskiego). Dana ścieżka edukacyjna musi jeszcze spełniać drugi kodeksowy warunek, o którym szerzej piszemy w pkt. 1 działu II.

Uwaga! W art. 103⁶ K.p. ustawodawca przewidział możliwość zdobywania lub uzupełniania wiedzy i umiejętności przez pracownika na innych zasadach niż podnoszenie kwalifikacji zawodowych w trybie art. 103¹-103⁵ K.p. (patrz pkt 2 działu II. i pkt 2 działu III. dodatku).