Kryteria zaliczenia ścieżki edukacyjnej do podnoszenia kwalifikacji zawodowych

Traktowanie danego rodzaju kształcenia jako podnoszenie kwalifikacji zawodowych wymaga, żeby ono jednocześnie:

• oznaczało nabycie lub uzupełnienie wiedzy (teoria) i umiejętności (praktyka) pracownika; nie odpowiada temu kryterium wykonywanie powtarzalnej pracy na stanowisku (por. wyrok SN z 25 stycznia 2005 r., sygn. akt I PK 144/04, OSNP 2005/17/265),
• było realizowane z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą.

Od spełnienia tych warunków zależy uruchomienie uprawnień i zobowiązań obydwu stron stosunku pracy zapisanych w art. 103²-103⁵ K.p.

Ponieważ podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się szeroko, to może ono przybrać dowolną postać i nie musi się łączyć z zajmowanym przez pracownika stanowiskiem, rodzajem świadczonej pracy ani nawet profilem działalności pracodawcy. Jednak to pracodawca decyduje, czy pracownik weźmie w nim udział. Ma prawo zainicjować albo zgodzić się na konkretną ścieżkę edukacyjną przed jej rozpoczęciem lub w trakcie albo odmówić prośbie (wnioskowi) pracownika. W stosunku do kilkuletnich modeli edukacyjnych (np. studiów czy szkoły średniej) jego decyzja może dotyczyć całego procesu kształcenia, jak i jednego lub kilku etapów (por. komentarz do art. 103¹ w komentarzach Sobczyka i Walczaka). Takie podejście dominuje w doktrynie, podczas gdy inspekcja pracy i resort pracy uważają, że zgoda pracodawcy musi dotyczyć całego okresu kształcenia, umożliwiającego pracownikowi faktyczne podniesienie kwalifikacji zawodowych do oczekiwanego poziomu, czyli np. okresu całych studiów (por. przewodnik PIP i wyjaśnienie MPiPS z 2010 r. oraz M. Frączek, R. Lisicki, Jeszcze o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych. Konsultacje i wyjaśnienia, PiZS 2010/9/41).

Pracownik logistyki wystąpił do pracodawcy z wnioskiem o wyrażenie zgody na podnoszenie kwalifikacji zawodowych w formie trzyletnich studiów niestacjonarnych na kierunku zarządzenie w logistyce. Pracodawca początkowo bardziej skłaniał się do odmowy, gdyż logistyka stanowi tylko część jego działalności. Ostatecznie zgodził się i to na cały okres kształcenia, uznając, że wiedza i umiejętności zdobywane przez pracownika mogą przydać się w przyszłości. Prawa i obowiązki z tym związane zostały zapisane w umowie o podnoszenie kwalifikacji zawodowych.

Pracodawca może wyrazić zgodę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych w dowolny sposób, ponieważ przepisy kodeksowe nie zajmują się tym zagadnieniem. Wolno mu to uczynić w formie pisemnej (art. 78 K.c. w zw. z art. 300 K.p.), elektronicznej (art. 78¹ K.c.), dokumentowej (art. 77² K.c.), ustnej, a nawet dorozumianej. Ma tu bowiem zastosowanie art. 60 K.c., który stanowi, że pracodawca może wyrazić swoją wolę (tu zgodę) przez każde zachowanie, które ją ujawni w sposób dostateczny (por. przewodnik PIP i wyjaśnienie MPiPS z 2010 r.). Udzielenie pracownikowi odpłatnego urlopu szkoleniowego albo przyznanie świadczenia fakultatywnego (np. pokrycie kosztów przejazdu) można zatem kwalifikować jako zgodę na podnoszenie przez niego kwalifikacji zawodowych. Najbardziej wyraźnym przejawem wyrażenia takiej zgody jest zawarcie z pracownikiem umowy o podnoszenie kwalifikacji zawodowych.

Milczenie może oznaczać zgodę pracodawcy na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, gdy powinien on zająć merytoryczne stanowisko w sprawie wniosku pracownika o jej wydanie (por. wyrok SN z 17 marca 2006 r., sygn. akt I CSK 63/05). Regulacje kodeksowe nie nakładają obowiązku udzielenia odpowiedzi na wystąpienie pracownika, więc powinność tego rodzaju może co najwyżej wynikać z przepisów wewnątrzzakładowych. 

U pracodawcy obowiązuje regulamin pracy, w którym są zawarte zapisy o procedurze wnioskowania przez pracowników o zgodę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych) i rozpatrywania złożonych wniosków (wzór wniosku stanowi załącznik do regulaminu). Przewidują one, że pracodawca przekazuje pracownikowi decyzję o przyjęciu lub odmowie uwzględnienia wniosku (bez konieczności uzasadniania), w postaci papierowej lub elektronicznej, w ciągu 7 dni roboczych od dnia jego otrzymania. Niedotrzymanie tego terminu pracownik mógłby potraktować jako milczącą zgodę pracodawcy. Musi jednak brać pod uwagę, że pracodawca będzie mógł podważać taką konkluzję, jeśli spóźnienie wynikało z obiektywnych przyczyn (np. brak dostaw usług elektronicznych).

W literaturze przedmiotu podkreśla się, że zgoda pracodawcy:

• musi być jednoznaczna - nie spełnia tego wymagania jedynie przychylność pracodawcy wobec podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracownika,
• ma odnosić się do konkretnej ścieżki edukacyjnej (np. studiów podyplomowych czy kursu języka obcego), a nie samego pomysłu zdobycia lub poszerzenia kwalifikacji zawodowych,
• może (nie musi) określać zakres świadczeń dodatkowych lub w ogóle pomijać to zagadnienie, zwłaszcza jeśli ma być zawarta umowa o podnoszenie kwalifikacji zawodowych,
• nie może naruszać przepisów o równości w zatrudnieniu i niedyskryminacji.

Uwaga! Inicjatywę pracodawcy w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych rozumie się w obecnym stanie prawnym jako ofertę, którą pracownik ma prawo odrzucić. Odmowa może jednak uzasadniać wypowiedzenie jego umowy o pracę, gdy aktualne kwalifikacje zawodowe pracownika nie przystają do potrzeb pracodawcy.