Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego

Do zawarcia umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego (dalej umowy o przygotowanie zawodowe) z młodocianym pracodawca musi stosować kodeksowe reguły o umowach o pracę na czas nieokreślony, uwzględniając na mocy art. 194 K.p. wytyczne z art. 195 K.p. Z tego powodu zamieszcza w jej treści:

• rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),
• czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,
• sposób dokształcania teoretycznego,
• wysokość wynagrodzenia, które nie może być niższe niż minimalne (patrz rozdział VII. pkt 6 dodatku).

Pracodawca ma prawo w niej wpisać postanowienia przyznające młodocianemu uprawnienia dodatkowe lub korzystniejsze niż przewidziane w przepisach prawa pracy, np. specjalne ubezpieczenie. Musi natomiast przestrzegać zakazu zamieszczania w umowie klauzul zobowiązujących do przepracowania konkretnego okresu po zakończeniu przygotowania zawodowego oraz zwrotu jego kosztów w razie rozwiązania umowy przez młodocianego przed upływem okresu tego przygotowania. To instrukcje Państwowej Inspekcji Pracy (dalej poradnik PIP), dostępne na stronie internetowej www.pip.gov.pl.

W uzasadnieniu wyroku z 11 stycznia 2016 r. (sygn. akt III AUa 1249/15) Sąd Apelacyjny w Gdańsku stwierdził, iż z art. 194-196 K.p. wynika, że: "(...) umowy o pracę z młodocianymi w celu przygotowania zawodowego mogą być zawierane wyłącznie na czas nieokreślony. Określenie w takich umowach, stosownie do art. 195 § 1 pkt 2 K.p., czasu trwania przygotowania zawodowego nie powoduje, iż umowy te należy traktować jak umowy na czas określony, wygasające z momentem odbycia przygotowania zawodowego. (...)".

Wyjątek od zasady zawierania z młodocianymi umów bezterminowych przewiduje § 9 rozporządzenia o przygotowaniu zawodowym w zw. z art. 195 § 2 K.p. Przepis ten pozwala pracodawcy stosować umowy na czas określony, gdy zatrudnia większą liczbę młodocianych w celu nauki zawodu, niż wynika to z jego potrzeb. Taka umowa nie może trwać krócej niż okres kształcenia lub okres kształcenia wymagany do przystąpienia do egzaminu kwalifikacyjnego na tytuł czeladnika. Nie stosuje się wobec niej limitów 3/33, ustalonych w art. 25¹ § 1 K.p. (zatrudnienie terminowe nie może trwać dłużej niż 33 miesiące, a łączna liczba umów o pracę na czas określony to maksymalnie 3). Taką interpretację potwierdziło Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w odpowiedzi na pytanie naszego Wydawnictwa, przesłane 26 sierpnia 2020 r. (stanowisko to cytowaliśmy w UiPP nr 19/2020, str. 25).

Pracownik młodociany był zatrudniony na podstawie umowy o przygotowanie zawodowe przez 36 miesięcy nauki zawodu, zgodnie z § 9 w zw. z § 6 ust. 1 rozporządzenia o przygotowaniu zawodowym. Z upływem tego okresu, w którym pracownik zdał egzamin sprawdzający wiedzę i umiejętności nabyte w czasie nauki zawodu, stosunek pracy uległ rozwiązaniu. Pracodawca, z którym łączyła go ta umowa, może zawrzeć z nim "zwykłą" umowę o pracę na czas określony, która będzie pierwszą tego rodzaju umową w rozumieniu art. 25¹ K.p.

Umowa o przygotowanie zawodowe musi być sporządzona na piśmie (§ 3 rozporządzenia o przygotowaniu zawodowym). Niezachowanie tej formy nie powoduje jednak jej nieważności (por. uchwała SN w składzie 7 sędziów z 26 stycznia 1982 r., sygn. akt V PZP 8/81, OSNC 1982/7/94 podkreślająca, że poza ściśle określonymi przypadkami prawo pracy nie przewiduje bezwzględnej nieważności umowy). Pracodawca jest jednak zobligowany potwierdzić warunki zatrudnienia na piśmie (art. 29 § 2 K.p.).

Umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu należy zawrzeć w terminie przyjęć kandydatów do branżowych szkół I stopnia. Nakaz ten nie obowiązuje, jeśli młodociany nie dokształca się w tego rodzaju szkole (§ 5 rozporządzenia o przygotowaniu zawodowym). Przepisy nie określają również żadnych terminów dla umów o przygotowanie zawodowe w celu praktycznej nauki zawodu.

Uwaga! Umowę o przygotowanie zawodowe podpisuje pracodawca i młodociany. Większość ekspertów przyjmuje brak obowiązku pozyskania zgody rodziców lub opiekuna, lecz ich współdziałanie traktuje jako pożądane z uwagi na interes młodocianego (por. Kodeks pracy. Komentarz, red. prof. dr hab. Wojciech Muszalski, dr hab. Krzysztof Walczak, C.H. Beck 2024, kom. do art. 195). Oni składają podpis jedynie na umowie zawieranej w imieniu całkowicie ubezwłasnowolnionego młodocianego, który jest pozbawiony zdolności do czynności prawnych.

Pracodawca 1 lutego 2024 r. zatrudnił młodocianego, którego data urodzin to 3 czerwca 2008 r. Zawarta umowa o pracę o przygotowanie zawodowe w formie nauki zawodu kucharza, pierwsza tego typu w życiu tego młodocianego, przedstawia się następująco:

Pracodawca, o którym mowa w poprzednim przykładzie zawarł 26 lutego 2024 r. umowę z innym młodocianym (data urodzenia: 17 lipca 2006 r.) w celu przyuczenia do wykonywania pracy pomocy kuchennej polegającej na przygotowaniu składników do posiłków (obieranie, krojenie, siekanie, szatkowanie, porcjowanie). Brzmi ona następująco: