Rekompensowanie pracy w niedziele i święta

Wykonywanie pracy w niedzielę lub święto jest dozwolone w określonych okolicznościach oraz we wskazanych branżach. Ustawodawca przewidział ustalone zasady rekompensowania pracy w niedziele i święta, które zostały uregulowane w przepisach Kodeksu pracy.

Praca w niedziele i święta

Dniami wolnymi od pracy są niedziele i święta określone w przepisach o dniach wolnych od pracy. Na mocy art. 151⁹ § 2 K.p. za pracę w niedziele i święta, dla celów rozliczania czasu pracy, uważa się pracę wykonywaną między godziną 6⁰⁰ w niedzielę lub święto a godziną 6⁰⁰ w następnym dniu, chyba że pracodawca ustali w zakładzie inne godziny. Kodeksowa definicja niedzieli i święta ma zastosowanie do ogółu pracowników, z wyjątkiem pracowników handlu.

W placówkach handlowych obowiązuje odrębna definicja pracy w niedziele i święta uregulowana w art. 3 pkt 7 ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz niektóre dni (Dz. U. z 2024 r. poz. 449).

Przypadki i branże, w których dozwolona jest praca w niedziele i święta zostały wymienione w art. 151¹⁰ K.p. oraz w stosunku do pracowników placówek handlowych - w ustawie o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni.

Rekompensata za pracę w niedziele i święta

Zasady rekompensowania pracy w niedziele i święta są dla wszystkich grup zatrudnionych takie same. Obejmują więc także pracowników handlu. Zostały one uregulowane w art. 151¹¹ K.p. Jak przewiduje powołana regulacja, pracownikowi wykonującemu pracę w niedziele i święta, w przypadkach, o których mowa w art. 151¹⁰ pkt 1-9 i pkt 11 K.p., a także w przepisach ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni, pracodawca jest obowiązany zapewnić inny dzień wolny od pracy w zamian za pracę:

• w niedzielę - w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli (przykład 1),
• w święto - w ciągu okresu rozliczeniowego.

Jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie w powyższym terminie dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w niedzielę, pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego. Natomiast gdy udzielenie dnia wolnego za pracę w niedzielę nie jest również możliwe do końca okresu rozliczeniowego, pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% za każdą godzinę pracy w niedzielę.

Taka sama rekompensata finansowa (za każdą godzinę pracy w święta) przysługuje pracownikowi, gdy nie jest możliwe wykorzystanie w okresie rozliczeniowym dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w święto.

Do pracy w święto przypadające w niedzielę stosuje się przepisy określające zasady rekompensaty za pracę w niedzielę.

Należy dodać, że pracownik pracujący w niedziele powinien co najmniej raz na 4 tygodnie korzystać z niedzieli wolnej od pracy (art. 151¹² K.p.). Zasada ta nie dotyczy tylko pracownika zatrudnionego w weekendowym systemie czasu pracy.

Ponadto pracodawca, u którego jest dozwolona praca w niedziele i święta, powinien zapewnić pracownikom łączną liczbę dni wolnych od pracy w okresie rozliczeniowym, odpowiadającą co najmniej liczbie niedziel, świąt i dni wolnych od pracy z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy (art. 147 K.p.).

Za pracę w niedziele i święta przysługuje pracownikowi cały dzień wolny od pracy. Przy czym, udzielenie dnia wolnego za pracę w niedzielę lub święto rekompensuje taką pracę tylko w granicach normy dobowej. Praca powyżej tej normy (zazwyczaj powyżej 8 godzin) powinna być zrekompensowana na zasadach dotyczących godzin nadliczbowych dobowych.

Obliczanie dodatku

W razie niemożliwości udzielenia dnia wolnego za pracę w niedzielę lub święto w terminach wskazanych w art. 151¹¹ § 1 K.p., pracodawca powinien wypłacić pracownikowi dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia (za każdą godzinę pracy w tych dniach). Jeżeli pracownik jest wynagradzany stawką godzinową lub miesięczną, to za podstawę obliczeń należy przyjąć wyłącznie wynagrodzenie zasadnicze przysługujące pracownikowi. Natomiast jeśli wynagrodzenie pracownika zostało określone w inny sposób, przyjmuje się 60% jego wysokości, ustalonej zgodnie z zasadami obowiązującymi przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Wynika to z art. 151¹ § 3 K.p. i § 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy (...).

Nieudzielenie dnia wolnego

Nieudzielenie dnia wolnego za pozarozkładową pracę w niedzielę lub święto na ogół powoduje przekroczenie średniotygodniowej normy czasu pracy. Za każdą godzinę takiego przekroczenia pracownikowi przysługuje 100% dodatek. W przypadku pracy w niedziele i święta niezrekompensowanej dniem wolnym występują więc dwie odrębne podstawy nabycia prawa do dodatków:

• za pracę w niedzielę lub święto (art. 151¹¹ § 2 K.p.) i
• za przekroczenie normy średniotygodniowej (art. 151¹ § 2 K.p.) - przykład 2.

Zasadniczo Państwowa Inspekcja Pracy twierdzi, że w takiej sytuacji za pracę w niedzielę i święto niezrekompensowaną innym dniem wolnym od pracy w danym okresie rozliczeniowym, pracownikowi przysługują dwa dodatki do wynagrodzenia. Przeciwne zdanie w tej kwestii miał jednak Sąd Najwyższy, który w uchwale z dnia 15 lutego 2006 r., sygn. akt II PZP 11/05, uznał, iż w przypadku nieoddania pracownikowi dnia wolnego za pracę w niedzielę, które spowoduje przekroczenie średniotygodniowej normy czasu pracy, pracownikowi przysługuje tylko jeden dodatek.

Pogląd wyrażony przez PIP podzieliło Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii, stwierdzając w piśmie udostępnionym naszemu Wydawnictwu w dniu 28 maja 2021 r., że pracownikowi w takiej sytuacji przysługują dwa niezależne dodatki do wynagrodzenia (patrz ramka).