Ochrona stosunku pracy

Prawo pracy przewiduje szczególną ochronę trwałości stosunku pracy ze względu na funkcje rodzicielskie pracownika. Ochronie takiej podlega pracownica m.in. w okresie urlopu macierzyńskiego. Ochronie podlega także pracownik-ojciec wychowujący dziecko, o ile korzysta z urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego lub ojcowskiego (w czasie tego urlopu), a obecnie także inny członek najbliższej rodziny w czasie urlopu rodzicielskiego.

Na mocy tego przepisu pracownica jest chroniona zarówno przed wypowiedzeniem, jak i przed rozwiązaniem stosunku pracy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z jej winy (w trybie art. 52 K.p.) i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy w tym trybie. Trzeba przy tym pamiętać, że funkcjonowanie i zakres szczególnej ochrony stosunku pracy, o której mowa powyżej, nie zależą od rodzaju umowy o pracę ani od podstawy prawnej nawiązania tego stosunku. Ochrona nie występuje jedynie w okresie próbnym, nieprzekraczającym jednego miesiąca.

Przepisy Kodeksu pracy przewidują okoliczności szczególne, w których ochrona jest wyłączona. Pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę w okresie urlopu macierzyńskiego w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji (art. 177 § 4 K.p.). Jest wówczas zobowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania z nią umowy o pracę.

Po powrocie z urlopu macierzyńskiego pracownica nie korzysta już ze szczególnej ochrony i pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę bądź zmienić jej warunki na ogólnych zasadach określonych przepisami prawa pracy.

Przepisy zakazujące rozwiązania bądź wypowiedzenia stosunku pracy dotyczą także pracownika-ojca dziecka, wychowującego to dziecko, o ile korzysta z uprawnień urlopowych z tego tytułu. Ochrona stosunku pracy tej grupy zatrudnionych obejmuje okres korzystania z urlopu macierzyńskiego. Pracodawca nie może w tym okresie wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę pracownika. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika, a reprezentująca go zakładowa organizacja związkowa wyraziła na to zgodę. Ochrona nie występuje w okresie próbnym, nieprzekraczającym jednego miesiąca. Ponadto na zasadach analogicznych jak w przypadku pracownicy-matki, pracodawca może rozwiązać umowę z pracownikiem-ojcem korzystającym z urlopu macierzyńskiego w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (art. 177 § 5 K.p.).

Analogiczna ochrona stosunku pracy przysługuje pracownikowi, który:

• przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub
   
• przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej

i w związku z tym korzysta z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Ponadto ochrona stosunku pracy przysługuje także pracownikowi korzystającemu z urlopu rodzicielskiego oraz w okresie łączenia tego urlopu z obniżeniem wymiaru czasu pracy.

Pracownica, która urodziła dziecko 30 listopada 2015 r. zamierza przebywać na pełnym urlopie macierzyńskim. Następnie bezpośrednio po nim ojciec dziecka będzie korzystał z pełnego urlopu rodzicielskiego. Ochrona zatrudnienia wymienionych osób z tytułu korzystania z urlopów związanych z rodzicielstwem trwa (będzie trwała):

• w odniesieniu do pracownicy od 30 listopada 2015 r. do 17 kwietnia 2016 r.,
   
• w odniesieniu do pracownika od 18 kwietnia do 27 listopada 2016 r.

Ochronę podczas urlopu wychowawczego uregulowano w art. 186⁸ K.p. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o:

• udzielenie urlopu wychowawczego - do dnia zakończenia tego urlopu,
   
• obniżenie wymiaru czasu pracy - do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.

Wyjątek stanowi ogłoszenie upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Wówczas ochrona jest wyłączona.

Pracownica, która urodziła dziecko 30 września 2014 r., po wykorzystaniu urlopów macierzyńskiego, dodatkowego macierzyńskiego i rodzicielskiego wróciła do pracy. W związku z wychowywaniem tego dziecka, w dniu 5 stycznia 2016 r. złożyła wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy z pełnego do połowy, na okres od 1 czerwca do 31 sierpnia 2016 r. Pracownica nie korzysta obecnie z ochrony umowy o pracę przed jej wypowiedzeniem albo rozwiązaniem przez pracodawcę. Ochrona "aktywuje się" 11 maja 2016 r., tj. 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z obniżenia wymiaru.

W przypadku złożenia przez pracownika wniosku o urlop wychowawczy albo obniżenia wymiaru czasu pracy, po dokonaniu czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, umowa rozwiązuje się w terminie wynikającym z tej czynności.

Pracownikowi wychowującemu dziecko w wieku trzech lat, na które dotychczas żadne z rodziców nie korzystało z urlopu wychowawczego, wręczono trzymiesięczne wypowiedzenie umowy o pracę. W następnym dniu wystąpił on o roczny urlop wychowawczy na wymienione dziecko. Pracodawca prawidłowo udzielił mu urlopu na okres do końca trzymiesięcznego wypowiedzenia. Po tym dniu umowa ulegnie rozwiązaniu, a pracownik utraci swój status, co uniemożliwi dalsze korzystanie z urlopu. Czynność pracownika nie wywołała skutków względem wypowiedzenia.