Dodatkowe wynagrodzenie roczne

Dodatkowe wynagrodzenie roczne przysługuje osobom zatrudnionym w sferze budżetowej i w praktyce kadrowej nazywane jest trzynastką. Zasady nabywania prawa, ustalania wysokości i wypłacania dodatkowego wynagrodzenia rocznego oraz katalog osób wyłączonych określa ustawa z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. z 2013 r. poz. 1144 ze zm.), dalej ustawa. Pracownikom nieobjętym ustawą podobne uprawnienia mogą przyznawać zakładowe przepisy o wynagradzaniu (układy zbiorowe, regulaminy) lub umowa o pracę. W wymienionych aktach prawa wewnątrzzakładowego lub postanowieniach umownych należy precyzyjnie ustalić wysokość oraz warunki na jakich przysługuje świadczenie.

Pracownik objęty ustawą nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego lub co najmniej 6 miesięcy. W drugim przypadku pracownik nabywa prawo do świadczenia w wysokości proporcjonalnej - w praktyce polega to na przyjęciu do podstawy wynagrodzenia wypłaconego za okres przepracowany.

Jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 18 października 2011 r. (sygn. akt I PK 263/10): "(...) Okresy przepracowane należy rozumieć jako okresy faktycznie (efektywnie) przepracowane u danego pracodawcy. (...)", a więc z wyłączeniem wszystkich absencji w pracy, za wyjątkiem urlopu wypoczynkowego. Zaliczanie urlopu do okresów efektywnej pracy wywodzi się z art. 4 ust. 1 ustawy, w myśl którego wynagrodzenie za urlop jest wliczane do podstawy wynagrodzenia rocznego. Zdaniem Sądu Najwyższego na analogicznych zasadach jak urlop wypoczynkowy należy traktować zwolnienie od pracy na czas kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej (por. uchwała z 13 grudnia 2005 r., sygn. akt II PZP 9/05, OSNP 2006/7-8/109). Natomiast w uchwale z 7 lipca 2011 r. (sygn. akt III PZP 3/11, OSNP 2012/1--2/3) Sąd ten wyjaśnił, że: "Okresy pobierania przez pracownika niezdolnego do pracy wynagrodzenia i zasiłku chorobowego nie podlegają wliczeniu do 6-miesięcznego okresu przepracowanego w danym roku kalendarzowym, wymaganego do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego (...).". Podobnie należy kwalifikować okresy opieki nad członkiem rodziny.

Prawo do wynagrodzenia rocznego, zgodnie z art. 3 ustawy, nie przysługuje w przypadkach:

• nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy trwającej dłużej niż dwa dni,
   
• stawienia się do pracy lub przebywania w pracy w stanie nietrzeźwości,
   
• wymierzenia pracownikowi kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub ze służby,
   
• rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Pracownica urzędu miasta, zatrudniona od kilku lat, od 1 stycznia do 17 czerwca 2015 r. była niezdolna do pracy z powodu choroby, a przez cały grudzień ubiegłego roku opiekowała się chorą matką (pierwsze 14 dni w ramach zwolnienia lekarskiego, za które otrzymała zasiłek opiekuńczy, a następnie urlopu bezpłatnego). Pracownica nie nabyła prawa do trzynastki za 2015 r., gdyż nie przepracowała wymaganego okresu.

Warunek przepracowania co najmniej 6 miesięcy jest w wielu przypadkach wyłączony, a mianowicie w razie:

1) nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim zgodnie z organizacją pracy szkoły (szkoły wyższej),

2) zatrudnienia pracownika do pracy sezonowej, jeżeli umowa o pracę została zawarta na sezon trwający nie krócej niż trzy miesiące,

3) powołania pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej,

4) rozwiązania stosunku pracy w związku z:

• przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne,
   
• przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem,
   
• likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy,
   
• likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją,

5) podjęcia zatrudnienia:

• w wyniku przeniesienia służbowego,
   
• na podstawie powołania lub wyboru,
   
• w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy,
   
• w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją,
   
• po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej,

6) korzystania:

• z urlopu wychowawczego,
   
• z urlopu macierzyńskiego,
   
• z urlopu ojcowskiego,
   
• z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
   
• z urlopu dla poratowania zdrowia,
   
• przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego,

7) korzystania z urlopu rodzicielskiego,

8) wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika.

Dodajmy, że do 1 stycznia 2016 r. powyższe zwolnienie obejmowało także dodatkowy urlop macierzyński oraz dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego, które od 2 stycznia "stały się" częścią urlopu rodzicielskiego.

Uwaga! Redakcja art. 2 ustawy, zdaniem większości autorów, prowadzi do wniosku, że wpływ na prawo do wynagrodzenia rocznego ma sam fakt wystąpienia jednej z okoliczności wskazanych w katalogu wyjątków. Przykładowo nawet 1 dzień urlopu rodzicielskiego powoduje wyłączenie warunku przepracowania co najmniej 6 miesięcy.

Pracownica Ośrodka Sportu i Rekreacji na początku lutego ubiegłego roku urodziła dziecko i od tego dnia przebywa na urlopach związanych z rodzicielstwem. Mimo nieprzepracowania (efektywnie) 6 miesięcy nabyła ona prawo do trzynastki. Podstawą do jej obliczenia będzie wynagrodzenie za efektywną pracę uzyskane od 1 stycznia 2015 r. do dnia porodu.

Przepisy ustawy nie zawierają wytycznych co do sposobu obliczania stażu uprawniającego do wynagrodzenia rocznego, stąd stosuje się rozstrzygnięcia judykatury, np. wyrok SN z 19 grudnia 1996 r. (sygn. akt I PKN 47/96, OSNP 1997/17/310). Jednak w przypadku, gdy staż ma charakter przerywany, na podstawie art. 300 K.p. należy stosować art. 114 K.c., w myśl którego, jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za dni trzydzieści. To oznacza, że pracownik spełni wymagania stażowe, gdy przepracuje 180 dni (6 m-cy x 30 dni).

Pracownik samorządowy zatrudniony od 1 czerwca 2015 r. w ubiegłym roku 28 dni chorował, wykorzystał 2 dni opieki nad dzieckiem do lat 14 oraz 1 dzień wolnego w związku z oddaniem krwi. Łącznie z 214 dni zatrudnienia efektywnie nie przepracował 31 dni (28 dni + 2 dni + 1 dzień). Nabył jednak prawo do trzynastki, bowiem przepracował co najmniej 6 miesięcy, czyli 180 dni (214 dni - 31 dni = 183 dni).

Wynagrodzenie roczne ustalono na poziomie 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie, tzw. podstawy wymiaru. Do tej podstawy wlicza się wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop, a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy (art. 4 ust. 1 ustawy).

Pracownik był na zwolnieniu lekarskim i świadczeniu rehabilitacyjnym od 2 października 2014 r. do 30 czerwca 2015 r., po czym wrócił do pełnej aktywności zawodowej. Jego wynagrodzenie zasadnicze wynosi 2.950 zł miesięcznie. Otrzymuje też dodatek stażowy w wysokości 18% wynagrodzenia za efektywną pracę, a ponadto w okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2015 r. wypłacono mu łącznie 3.111 zł tytułem wynagrodzenia za pracę ponadnormatywną. Podstawę dodatkowego wynagrodzenia rocznego stanowi kwota 23.997 zł [6 m-cy x 2.950 zł + 6 m-cy x (18% x 2.950 zł) + 3.111 zł].

W literaturze przedmiotu sporna pozostaje kwestia dodatku stażowego za czas choroby. W myśl przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1786) dodatek za wieloletnią pracę przysługuje pracownikowi samorządowemu za dni, za które otrzymuje wynagrodzenie oraz za dni nieobecności w pracy z powodu niezdolności do pracy wskutek choroby albo konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny opłaconej zasiłkiem z ubezpieczenia społecznego. Niektórzy autorzy twierdzą, że część dodatku za okresy choroby czy opieki należy wyłączyć z podstawy wynagrodzenia rocznego. Innego zdania jest Departament Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, który w stanowisku z 20 stycznia 2010 r. w sprawie wliczania dodatku stażowego do podstawy trzynastki odwołuje się do rozporządzenia urlopowego, które tę część dodatku także przyjmuje do podstawy.