WPROWADZENIE

Zagadnieniu czasu pracy kierowców poświęcono w całości ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 r. poz. 1155 ze zm.). Nie oznacza to jednak, że jej regulacje są kompletne i nie wymagają uzupełnienia poprzez odpowiednie zastosowanie innych przepisów. Podstawowym aktem, który znajduje zastosowanie w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie szczególnej jest Kodeks pracy, do którego odsyła ona w art. 4. Jego regulacje zastosujemy w szerokim zakresie, zaczynając od ustalania wymiaru czasu pracy przypadającego do przepracowania w danym okresie rozliczeniowym (art. 130 K.p.), kończąc zaś na zasadach rekompensaty pracy w nadgodzinach (art. 151¹-151² K.p.), w porze nocnej (art. 151⁷-151⁸ K.p.), świadczonej w niedziele i święta (art. 151⁹-151¹² K.p.) oraz w dniach wolnych wynikających z planowania czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (art. 151³ K.p.). Do kierowców-pracowników znajdą również zastosowanie zasady obowiązujące przy nawiązywaniu i rozwiązywaniu stosunku pracy oraz dochodzeniu wynikających z niego roszczeń pieniężnych i niepieniężnych, przepisy regulujące treść umowy o pracę, wymiar przysługującego urlopu, prawo do zwolnień okolicznościowych czy wreszcie obowiązki pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Generalnie należy więc mieć świadomość, że zatrudniając kierowcę w oparciu o stosunek pracy mamy do czynienia ze zwykłym pracownikiem, wobec którego trzeba będzie dopełnić większości obowiązków wynikających z Kodeksu pracy, z uwzględnieniem specyfiki branży wynikającej z omawianej ustawy szczególnej.

Część kierowców będzie podlegała pod pragmatyki służbowe, co dotyczy w szczególności grupy zatrudnionych wykonujących pracę samochodami osobowymi na rzecz państwowych lub samorządowych jednostek sfery budżetowej. Kierowcy mogą być zatrudnieni również przez podmioty lecznicze, instytucje kultury lub inne zakłady finansowane w całości lub części z budżetu państwa. W ich przypadku poza ustawą o czasie pracy kierowców trzeba będzie stosować specyficzne rozwiązania wynikające z przepisów regulujących zasady ich zatrudniania i wynagradzania, a Kodeks pracy znajdzie zastosowanie jedynie w przypadkach nieuregulowanych w tych aktach.

Nie każdy kierowca pozostaje przy tym w pracowniczym zatrudnieniu, gdyż część z nich wykonuje przewozy w ramach własnej, jednoosobowej działalności gospodarczej, inni z kolei świadczą usługi transportowe w oparciu o umowy prawa cywilnego: zlecenia lub o dzieło. W takim przypadku zastosowanie może znaleźć jedynie część przepisów ustawy o czasie pracy kierowców i to pod warunkiem, że kierowcy ci wykonują przewóz drogowy w rozumieniu ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. z 2013 r. poz. 1414 z późn. zm.). W praktyce oznacza to, iż stosowanie przepisów ustawy o czasie pracy kierowców do szoferów samozatrudnionych bądź wykonujących osobiście przewozy na innej podstawie niż stosunek pracy, będzie ograniczone do przypadków, gdy wykonują oni zadania pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony lub autobusami skonstruowanymi do przewozu więcej niż 9 osób, licząc z kierowcą. Jedynym wyjątkiem będą tu przewozy regularne osób na trasach do 50 km, gdyż podlegają one odrębnej regulacji, jako jeden z typów przewozu wyłączonych spod stosowania przepisów międzynarodowych, przez co zostały omówione odrębnie.

Tu pojawia się kolejna trudność w planowaniu i rozliczaniu pracy kierowców, wykonujących przewozy drogowe podlegające pod regulacje prawa międzynarodowego. W ich przypadku pierwszeństwo stosowania mają bowiem przepisy:

• rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego... (Dz. Urz. UE L 102.1) - gdy wykonują przewozy w całości na terytorium UE lub
   
• Umowy europejskiej dotyczącej pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR) sporządzonej w Genewie dnia 1 lipca 1970 r. (Dz. U. z 2014 r. poz. 409) - jeśli przewozy wykonywane są przynajmniej w części poza terenem UE.

Warto mieć świadomość, że omawiane akty prawa międzynarodowego określają nie tylko czas jazdy, który w rodzimych przepisach uregulowano jedynie wobec kierowców wykonujących przewozy regularne osób na trasach do 50 km, ale również przerwy i odpoczynki, które doczekały się odrębnej regulacji w ustawie. Oznacza to, że pracodawcy zatrudniający kierowców muszą nieustannie "lawirować" w gąszczu artykułów i paragrafów, gdyż wpływ na stosowanie konkretnych przepisów może mieć nie tylko zmiana prowadzonego pojazdu, ale również wydłużenie lub skrócenie trasy, w przypadku regularnych przewozów osobowych. Ich obowiązki będą się również zmieniać w zależności od stosowanego systemu i rozkładu czasu pracy, więc jedynie biegła znajomość tych przepisów i ich ścisłe przestrzeganie gwarantuje spokój w razie kontroli Państwowej Inspekcji Pracy (dalej PIP) lub Inspekcji Transportu Drogowego (dalej ITD).

Biorąc pod uwagę specyfikę różnych rodzajów przewozów, zostały one omówione odrębnie ze względu na ich przedmiot, a więc przewozy towarowe (z wyodrębnieniem wykonywanych przez kierowców samozatrudnionych) i osobowe, z tym że te ostatnie podzielone zostały ze względu na ich charakter na regularne na trasach do 50 km lub powyżej 50 km oraz indywidualne (z wyodrębnieniem specyfiki przewozów w sferze budżetowej).

Na zakończenie omówione zostały problemy związane z podróżami służbowymi, które dotyczą wszystkich grup kierowców, ale są w ich przypadku uregulowane w sposób specyficzny od ogółu zatrudnionych, więc wymagały odrębnego komentarza. Ostatni rozdział poświęcony został natomiast problematyce wynagrodzeniowej, która u kierowców również jest specyficzna i ściśle powiązana z systemem świadczeń z tytułu podróży służbowych. Na jej kształtowanie od jakiegoś czasu mają wpływ również przepisy wprowadzające minimalne wynagrodzenia w innych państwach, które mają dotyczyć także kierowców z państw trzecich, wykonujących przewozy drogowe do państw posiadających regulacje o płacach minimalnych, przede wszystkim Niemiec.