KIEROWCY SAMOZATRUDNIENI

Od 16 lipca 2013 r. obowiązują regulacje w zakresie czasu pracy kierowców samozatrudnionych, wprowadzone ustawą z dnia 5 kwietnia 2013 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz ustawy o czasie pracy kierowców (Dz. U. poz. 567 ze zm.). Od tego momentu przepisy ustawy o czasie pracy kierowców znajdują zastosowanie do przedsiębiorców osobiście wykonujących przewozy drogowe, w rozumieniu art. 4 pkt 6a ustawy o transporcie drogowym oraz osób niezatrudnionych przez przedsiębiorcę, lecz osobiście wykonujących takie przewozy drogowe na jego rzecz. Odniesienie się przez ustawodawcę do przewozu drogowego w rozumieniu ustawy o transporcie drogowym powoduje, że zgodnie z jej art. 3 ust. 1 i 2 omawiane przepisy nie znajdą zastosowania do kierowców wykonujących przewóz drogowy pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony oraz przeznaczonymi do przewozu nie więcej niż 9 osób, licząc z kierowcą. W efekcie ich czas pracy, przerwy i odpoczynki nadal nie będą podlegały żadnym przepisom, o ile nie będą zatrudnieni w oparciu o umowę o pracę.

Z kolei w przypadku przedsiębiorców wykonujących osobiście przewozy i stron umów prawa cywilnego świadczących usługi przewozowe na rzecz przedsiębiorcy pojazdem o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony lub skonstruowanym do przewozu więcej niż 9 osób, licząc z kierowcą (poza przewozami regularnymi na trasach do 50 km), pierwszeństwo stosowania będą miały regulacje rozporządzenia (WE) nr 561/2006 lub Umowy AETR. W efekcie w zakresie czasu prowadzenia pojazdu, obowiązkowych przerw i odpoczynków kierowcy ci będą podlegać bezpośrednio pod przepisy prawa międzynarodowego. Nowe przepisy nie wprowadzają odrębnych regulacji dotyczących odpoczynków, odwołując się w tym względzie do przepisów międzynarodowych (art. 26c ust. 5 ustawy o czasie pracy kierowców w nowym brzmieniu). Z kolei art. 13 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców znajdzie do nich zastosowanie jedynie w przypadku, gdy kierowca niebędący pracownikiem nie korzystał z przerwy w prowadzeniu pojazdu po 4,5 godzinach jazdy. Powyższa zmiana zmniejsza więc różnice miedzy kierowcami wykonującymi przewozy drogowe w oparciu o stosunek pracy, a prowadzącymi własną działalność lub zatrudnionymi w oparciu o kontrakty cywilnoprawne. Przejawem tego może być również ograniczenie do 10 godzin czasu pracy kierowców samozatrudnionych i niebędących pracownikami w dobach, w których wykonują oni zadania w porze nocnej z art. 2 ust. 6a ustawy o czasie pracy kierowców. Nie ma to jednak wpływu na grupę kierowców wykonujących przewozy pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 tony lub skonstruowanymi do przewozu maksymalnie 9 osób, gdyż jeśli prowadzą działalność gospodarczą lub pracują w oparciu o np. umowę zlecenia, mogą jeździć bez przerw i odpoczynków, a czasu ich pracy i jazdy przepisy nie ograniczają.

Czas pracy

Czasem pracy przedsiębiorców i kierowców niebędących pracownikami, osobiście wykonujących przewozy na rzecz innego podmiotu jest, zgodnie z art. 26b ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców, czas od rozpoczęcia do zakończenia zadania, w którym pozostają oni na stanowisku pracy, będąc w dyspozycji podmiotu, na rzecz którego wykonują przewóz, podejmując czynności wymienione w art. 6 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców.

Czas pracy kierowców samozatrudnionych i wykonujących przewóz w oparciu o umowy prawa cywilnego obejmuje również okresy pozostawania w gotowości do wykonywania pracy przypadające poza ustalonym rozkładem, jeśli ich czas trwania nie jest znany przed rozpoczęciem zadania. Ustawa nie przewiduje jednak dla takich kierowców rozwiązań analogicznych do pozostawania w dyspozycji, jakie w stosunku do zatrudnionych na umowach o pracę obowiązują na podstawie art. 10 ustawy o czasie pracy kierowców, a także prawa takich kierowców do 15-minutowej przerwy wliczanej do czasu pracy kierowców, gdy jest on co najmniej równy 6 godzinom.

Kierowca wykonuje przewozy pojazdem o dopuszczalnej masie całkowitej 12 ton na rzecz przewoźnika w oparciu o umowę zlecenia. Przewoźnik układa mu rozkłady czasu pracy obejmujące najbliższe zadanie przewozowe tak, aby maksymalnie wykorzystać dopuszczony przez przepisy międzynarodowe czas prowadzenia pojazdu pomiędzy okresami odpoczynku.

Rozliczanie jego czasu pracy po zmianach różni się w stosunku do kierowców-pracowników jedynie tym, że przewoźnik nie musi zaliczać do jego czasu pracy 15 minut jednej z przerw w prowadzeniu pojazdu wykorzystywanych przez kierowcę oraz nie musi dodatkowo płacić za ewentualne przypadki wykonywania pracy ponad normy czasu pracy, chyba że takie postanowienia wynikają z umów zawartych między przewoźnikiem a kierowcą. Do czasu pracy zleceniobiorcy nie są również wliczone okresy pozostawania w dyspozycji.

Podobnie jak u pracowników, czas pracy kierowców samozatrudnionych i wykonujących przewozy w oparciu o umowy prawa cywilnego nie może przekroczyć przeciętnie 48 godzin na tydzień w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.

Uwaga! Okresy rozliczeniowe są nowym pojęciem w przypadku samozatrudnionych, a biorąc pod uwagę, że nowe przepisy posługują się maksymalną długością takiego okresu, to w firmach zatrudniających takich kierowców trzeba ustalić w dokumencie wewnątrzzakładowym, np. zarządzeniu lub obwieszczeniu zarządu, ile taki okres w danej firmie wynosi.

Kolejną analogią jest fakt, iż ich czas pracy może być przedłużony w niektórych tygodniach do maksymalnie 60 godzin pod warunkiem, że zostanie to zrekompensowane w skali okresu rozliczeniowego tak, aby przeciętny tygodniowy czas pracy kierowcy nie przekroczył 48 godzin w okresie rozliczeniowym. Tak jak u pracowników, maksymalny i przeciętny tygodniowy limit czasu pracy kierowcy obowiązuje niezależnie od liczby podmiotów czy pracodawców, na rzecz których kierowca wykonuje przewozy. Podobnie jak u kierowców-pracowników ustawodawca nie przewidział jednak praktycznych narzędzi pozwalających na ustalenie rozmiaru pracy wykonywanej na rzecz innego podmiotu w poszczególnych dobach, co sprawia, że wymóg ten w praktyce jest niemożliwy do spełnienia.

Przedsiębiorca wykonujący osobiście przewóz drogowy pojazdem ciężarowym o dopuszczalnej masie całkowitej 9 ton świadczy usługi przewozowe na rzecz spedytorów. Jego maksymalny tygodniowy czas pracy może wynosić maksymalnie 60 godzin. Znacznie utrudnia to praktyczne wykorzystanie maksymalnego tygodniowego czasu prowadzenia pojazdu, który wynosi 56 godzin, gdyż oznacza to, że na załadunki, rozładunki, czynności spedycyjne i inne aktywności wliczane do czasu pracy przedsiębiorcy pozostają jedynie 4 godziny w tygodniu.

W ramach tych 60 godzin przedsiębiorca może zaplanować 5 dni pracy po 12 godzin lub 6 dni pracy po 10 godzin, niemniej w takim przypadku nie może już przepracować ani jednej godziny dłużej, gdyż spowodowałoby to przekroczenie maksymalnego tygodniowego limitu czasu pracy. Co więcej zaplanowanie w jednym tygodniu 60 godzin będzie wymagało proporcjonalnego obniżenia wymiaru pracy w innych tygodniach, z uwagi na maksymalnie 48-godzinny limit pracy liczony przeciętnie na tydzień w okresie rozliczeniowym.

Czas pracy samozatrudnionych i wykonujących przewozy na innej podstawie niż stosunek pracy musi być ewidencjonowany, różni się jedynie osoba, na której spoczywa ten obowiązek. Przedsiębiorcy osobiście wykonujący przewozy sami muszą ewidencjonować swój czas pracy, z kolei w przypadku kierowców niebędących pracownikami, ale wykonujących przewozy na rzecz przedsiębiorcy, obowiązek prowadzenia ewidencji spoczywa na przewoźniku (art. 26d ust. 1 i 2 ustawy o czasie pracy kierowców). Przedsiębiorca ma ponadto obowiązek przechowywania ewidencji czasu pracy własnej lub zatrudnionego niebędącego pracownikiem przez okres 2 lat od zakończenia ujętego w niej okresu. Jest więc to okres o 1 rok krótszy niż w odniesieniu do pracowników, w przypadku których wynosi on 3 lata. W sytuacji zlecania przewozów na innej podstawie niż stosunek pracy dochodzi do tego również obowiązek wydawania takim kierowcom kopii tej ewidencji. W pozostałym zakresie obowiązki związane z ewidencją czasu pracy osób niebędących pracownikami nie różnią się od znanych już rozwiązań. Może mieć ona jedną z pięciu form przewidzianych w art. 25 ustawy o czasie pracy kierowców, a decyzja w tej sprawie została pozostawiona w gestii podmiotu, na którym ciąży obowiązek ewidencjonowania czasu pracy.

Równolegle z wejściem w życie omawianych zmian przyznano organom ITD prawo do kontrolowania przestrzegania czasu pracy przez przedsiębiorców osobiście wykonujących przewozy drogowe oraz kierowców niepozostających w pracowniczym zatrudnieniu, wykonujących osobiście przewozy drogowe na rzecz innych podmiotów. Karane jest przekroczenie tygodniowego wymiaru czasu pracy z art. 26c ustawy o czasie pracy kierowców. Przepis nie precyzuje jednak, czy chodzi o przeciętny, czy maksymalny tygodniowy czas pracy. Kierowcy grozi za to grzywna w wysokości 50 zł, gdy przekroczenie mieściło się w granicach do 2 godzin, 300 zł, jeśli obejmowało ono od 2 do 10 godzin lub 500 zł w razie poważniejszych przekroczeń. Przewoźnikowi za te same przewinienia grozi kara pieniężna w wysokości odpowiednio 100 zł, 300 zł i 500 zł. Odpowiada on ponadto za nieprowadzenie ewidencji czasu pracy (kara pieniężna w wysokości 1.000 zł) oraz za nieudzielenie przerwy z art. 13 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców (kara pieniężna w wysokości 300 zł).