Zmiany w urlopach rodzicielskich a prawo do zasiłku macierzyńskiego

Osoby ubezpieczone, w razie urodzenia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie, mogą korzystać z zasiłku macierzyńskiego. Uprawnienia do tego świadczenia stale są rozszerzane, a okres ich wypłaty - wydłużany. Ostatnie zmiany związane m.in. z nowelizacją przepisów prawa pracy w zakresie urlopów macierzyńskich i rodzicielskiego miały miejsce na początku 2016 r. Ponadto od 1 stycznia 2016 r. obowiązuje minimalna wysokość zasiłku macierzyńskiego.

Wysokość zasiłku

Miesięczny zasiłek macierzyński stanowi odpowiedni procent podstawy wymiaru tego świadczenia. Wynosi on odpowiednio: 100% i 60% lub 80% podstawy wymiaru zasiłku w zależności od rodzaju urlopu, za który świadczenie to przysługuje, oraz trybu występowania z wnioskiem o to świadczenie (patrz tabela).

Podstawę wymiaru zasiłku natomiast oblicza się jako przeciętne/y miesięczne/y wynagrodzenie/przychód za okres 12 lub - przy krótszym okresie zatrudnienia/ubezpieczenia - pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia poprzedzających miesiąc nabycia prawa do świadczenia. Stanowi o tym odpowiednio art. 31, art. 36 ust. 1 i 2, art. 48 z uwzględnieniem art. 43 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej ustawą zasiłkową.

Niskie wynagrodzenie/przychody w rozumieniu art. 3 pkt 3 i 4 ustawy zasiłkowej przekładają się więc odpowiednio na niewysoką kwotę należnego zasiłku macierzyńskiego. Co prawda ustawodawca przewidział minimalną podstawę wymiaru zasiłku, jednak wyłącznie dla ubezpieczonych będących pracownikami, do których mają odpowiednie zastosowanie przepisy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Ponadto ta minimalna kwota zmniejszana jest odpowiednio do wymiaru czasu pracy świadczonej przez daną osobę ubezpieczoną.

Zdarza się więc, że kwota zasiłku macierzyńskiego za cały miesiąc jest bardzo niska (np. w przypadku pracownicy zatrudnionej na 1/4 etatu, z odpowiednim do tego wymiaru czasu pracy minimalnym wynagrodzeniem, nie przekracza 400 zł).

Co najmniej 1.000 zł

Z dniem 1 stycznia 2016 r. do katalogu świadczeń rodzinnych zostało dodane nowe - świadczenie rodzicielskie. Jest ono wypłacane w wysokości 1.000 zł miesięcznie, rodzicom i opiekunom dzieci, którzy nie mają prawa do zasiłku macierzyńskiego lub uposażenia za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego.

Na wprowadzeniu tego świadczenia zyskali również ubezpieczeni, którzy wprawdzie otrzymują zasiłek macierzyński lub stosowne uposażenie, jednak jego wysokość "netto" jest niższa od wartości świadczenia rodzicielskiego.

W przypadku gdy miesięczna kwota zasiłku macierzyńskiego (należnego za okres po 31 grudnia 2015 r.) pomniejszonego o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych jest niższa niż kwota świadczenia rodzicielskiego, a więc 1.000 zł, podlega podwyższeniu do tej właśnie wysokości. Jeśli zasiłek macierzyński przysługuje za część miesiąca, stosowne podwyższenie ustalane jest proporcjonalnie do okresu, za który wypłacany jest zasiłek macierzyński.

Podwyższenie to, finansowane z budżetu państwa, dokonywane jest z urzędu przez płatnika zasiłku, tj. odpowiednio przez płatnika składek lub ZUS, z zastrzeżeniem dotyczącym uprawnionych do zasiłku z kilku tytułów (patrz ramka).

Kwestie te regulują odpowiednio przepisy art. 31 ust. 3a-3c oraz art. 62 ust. 4-6 ustawy zasiłkowej w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2016 r.

Dłużej na zasiłku

Z dniem 2 stycznia 2016 r. nastąpiła likwidacja dodatkowego urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego. Jednocześnie o wymiar likwidowanego urlopu został wydłużony urlop rodzicielski. W efekcie zasiłek macierzyński nadal należny jest przez analogiczny jak wcześniej okres.

Podobnie jest z wysokością świadczenia. Nadal w przypadku urodzenia przy jednym porodzie lub przyjęcia na wychowanie jednego dziecka, przez pierwsze 26 tygodni zasiłek macierzyński przysługuje w wysokości 100% podstawy jego wymiaru, a za pozostałe 26 tygodni - 60% tej podstawy lub 80% podstawy zasiłku za cały okres (patrz tabela).

Dzięki zmianie zasad udzielania urlopu rodzicielskiego nie musi już być zachowana ciągłość w pobieraniu zasiłku macierzyńskiego.

Od 2 stycznia 2016 r. urlop rodzicielski w wymiarze do 16 tygodni może być bowiem udzielony w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu, przy czym nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6. rok życia.

Ponadto w pewnych okolicznościach okres urlopu rodzicielskiego, a tym samym należnego zasiłku macierzyńskiego może być wydłużony nawet do 64 lub - w razie większej liczby dzieci - 68 tygodni. Jest to możliwe w przypadku łączenia przez pracownika korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu.