Świadczenie dla byłego pracownika, przedsiębiorcy lub rencisty

Osoby, które po wielu latach pracy, w wyniku likwidacji firmy lub stanowiska pracy, tracą możliwość zarobkowania i jednocześnie nie spełniają warunków uprawniających ich do przejścia na emeryturę, mogą starać się o przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego. W pewnych okolicznościach na świadczenie takie mogą również liczyć byli przedsiębiorcy lub renciści.

Aby uzyskać prawo do świadczenia przedemerytalnego, trzeba spełnić warunki określone w art. 2 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych. Można je podzielić na dwie grupy, tj. na warunki:

• szczególne, zindywidualizowane, uzależnione od przyczyny zakończenia aktywności zawodowej (np. rozwiązania stosunku pracy), stażu pracy oraz (choć nie zawsze) wieku osoby zainteresowanej uzyskaniem tego świadczenia, oraz
   
• jednakowe dla wszystkich osób ubiegających się o świadczenie przedemerytalne, a związane z posiadaniem statusu osoby bezrobotnej z prawem do zasiłku dla bezrobotnych.

Uprawnieni do świadczenia

» pracownicy

Z prawa do świadczenia przed- emerytalnego w głównej mierze mogą korzystać byli pracownicy, których stosunek pracy został rozwiązany:

• z powodu likwidacji lub niewypłacalności pracodawcy, w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, albo
   
• z przyczyn dotyczących pracodawcy, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zwanej dalej ustawą o promocji zatrudnienia, np. w związku z likwidacją stanowiska pracy z przyczyn ekonomicznych, organizacyjnych, produkcyjnych albo technologicznych.

Przy czym nie dotyczy to wszystkich pracowników, a wyłącznie tych, którzy:

• byli zatrudnieni u danego (np. likwidowanego) pracodawcy lub pozostawali z nim w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, a także
   
• ukończyli określony wiek, tj. odpowiednio 55 lub 56 lat kobieta oraz 60 lub 61 lat mężczyzna i/lub
   
• posiadają okres uprawniający do emerytury, wynoszący odpowiednio: 20, 30, 34 lub 35 lat dla kobiet i 25, 35, 39 lub 40 lat dla mężczyzn.

Szczegóły w tym zakresie zawiera art. 2 ust. 1 pkt 1, 2, 5 i 6 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych.

Ponadto z prawa do świadczenia przedemerytalnego mogą korzystać spełniające określone warunki osoby, o których mowa w art. 6 ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. nr 3, poz. 20 ze zm.), zatrudnione (wykonujące pracę) w zakładach produkujących wyroby zawierające azbest.

» przedsiębiorcy

Z prawa do świadczenia przed- emerytalnego mogą skorzystać także osoby, które prowadziły własną działalność pozarolniczą, w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nieprzerwanie przez co najmniej 24 miesiące i za okres ten opłaciły składki na ubezpieczenia społeczne. Powodem zakończenia aktywności zawodowej dla celów uzyskania omawianego świadczenia nie może tu być jednak "zwykłe" zamknięcie firmy, poprzez likwidację działalności, np. ze względu na problemy finansowe, tylko ogłoszenie upadłości prowadzonej działalności pozarolniczej.

Ponadto na dzień, w którym sąd wydał postanowienie w sprawie upadłości, przedsiębiorca musi legitymować się stosownym wiekiem (56 lat w przypadku kobiet i 61 lat dla mężczyzn) i stażem uprawniającym do emerytury (odpowiednio: 20 i 25 lat).

» renciści

Okolicznością uzasadniającą przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego może być również ustanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy przez osobę, która ukończyła odpowiednio co najmniej 55 lat - kobieta lub 60 lat - mężczyzna i osiągnęła okres uprawniający do emerytury wynoszący odpowiednio co najmniej 20 i 25 lat. Przy czym wymagane jest, aby renta była pobierana nieprzerwanie przez okres co najmniej 5 lat. Ponadto były rencista musi zarejestrować się we właściwym powiatowym urzędzie pracy w ciągu 30 dni od dnia ustania prawa do renty. Warunek terminowego zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy organ rentowy uważa jednak za spełniony także wówczas, gdy osoba, która utraciła prawo do renty, zarejestruje się w tym urzędzie w ciągu 30 dni od daty otrzymania decyzji odmawiającej przyznania renty na dalszy okres.

Co istotne, ustanie prawa do renty oznacza utratę dalszych uprawnień do tego świadczenia, które nastąpiło np. wskutek:

• upływu okresu, na jaki była przyznana ta renta i niezgłoszenia wniosku o ustalenie prawa do niej na dalszy okres, albo
   
• orzeczenia lekarza orzecznika lub - w II instancji - komisji lekarskiej ZUS o zdolności do pracy.

Za dzień ustania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy uważa się:

• pierwszy dzień miesiąca przypadający po miesiącu, do którego przysługiwała renta okresowa lub
   
• dzień określony w decyzji organu rentowego, jeżeli przyczyna ustania tego prawa jest inna niż upływ okresu, na jaki przyznano rentę.

Ze statusem osoby bezrobotnej

Warunki indywidualne pozwalają już na wstępie, a więc w momencie powstania danej okoliczności (np. rozwiązania stosunku pracy w związku z likwidacją pracodawcy) określić, czy dana osoba ma szansę na uzyskanie prawa do świadczenia przedemerytalnego (tj. czy przepracowała w tym zakładzie pracy co najmniej 6 miesięcy, ma udokumentowany wymagany okres uprawniający do emerytury oraz ukończony określony przepisami wiek).

Aby jednak ostatecznie świadczenie to mogło być przyznane, osoba zainteresowana powinna spełnić łącznie warunki z grupy jednakowych dla wszystkich, tj.:

• uzyskać status osoby bezrobotnej z prawem do zasiłku,
   
• pobierać zasiłek dla bezrobotnych przez co najmniej 180 dni, nie odmawiając bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia, albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych,
   
• złożyć wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w wyznaczonym przez ustawodawcę terminie, będąc nadal zarejestrowaną jako osoba bezrobotna.

Zasady nabywania uprawnień do zasiłku dla bezrobotnych zostały określone w art. 71 z uwzględnieniem art. 75 ustawy o promocji zatrudnienia.

Świadczenie na wniosek

Dla celów uzyskania prawa do świadczenia przedemerytalnego istotny jest moment wystąpienia ze stosownym wnioskiem. Z reguły powinien być on złożony w terminie nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez powiatowy urząd pracy dokumentu poświadczającego 180-dniowy okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Jeśli jednak w okresie pobierania zasiłku osoba zainteresowana uzyskaniem prawa do świadczenia przedemerytalnego:

• wykonywała zatrudnienie lub inną pracę zarobkową w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia albo
   
• była zatrudniona w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych,

a wykonywanie jednej z tych prac ustało po upływie 180-dniowego okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych, stosowny wniosek o świadczenie należy złożyć w ciągu 30 dni od ustania tego zatrudnienia albo innej pracy zarobkowej.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach ZUS, na wniosek osoby zainteresowanej, może przywrócić termin złożenia wniosku o przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego.

Kwestie te reguluje art. 2 ust. 3-5a ustawy o świadczeniach przedemerytalnych.