Praca świadczona przez młodzież w okresie wakacji i jej oskładkowanie

Okres wakacji to dla młodzieży nie tylko czas wypoczynku po roku szkolnym lub akademickim, ale nierzadko również sezonowej pracy zarobkowej. Podstawą takiego zarobkowania najczęściej jest umowa zlecenia lub umowa o pracę. Gdy z tego tytułu uczeń lub student podlega ubezpieczeniu chorobowemu, w razie powstania niezdolności do pracy może - po spełnieniu określonych warunków - skorzystać ze świadczeń chorobowych.

Młodzież na etacie

Każda osoba zatrudniona na etacie (także posiadająca status ucznia lub studenta) niezależnie od wieku podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (tj. emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu) od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania. W tym samym czasie pracownik podlega też obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Żadne przepisy szczególne nie wyłączają z obowiązkowych ubezpieczeń w ZUS osób uczących się lub studiujących, zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Nie ma też znaczenia, że praca jest wykonywana przez te osoby tylko w okresie wakacji. Zgłoszenia pracownika do ubezpieczeń w ZUS dokonuje pracodawca, na druku ZUS ZUA z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10, w ciągu 7 dni od daty zawarcia stosunku pracy.

Podstawę wymiaru składek, zarówno społecznych, jak i zdrowotnej, stanowi dla pracownika przychód w rozumieniu przepisów o pdof, osiągany przez niego u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

Zlecenie dopuszczalne, ale nie zawsze możliwe

Prawo pracy nie formułuje generalnego zakazu zatrudniania na podstawie umów cywilnoprawnych, w tym w celu wykonywania prac sezonowych. Takie zatrudnienie praktykowane jest zarówno w odniesieniu do pracowników młodocianych, jak i innych osób, m.in. studentów. Nie ma żadnych prawnych przeszkód, aby obie te grupy były zatrudniane na podstawie umów prawa cywilnego (m.in. zlecenia czy o dzieło), z jednym istotnym zastrzeżeniem. Mianowicie wykonywanie przez nich pracy nie może zawierać cech charakterystycznych dla stosunku pracy, których wystąpienie przesądza o tym, że ma miejsce stosunek pracy. Do tych cech charakterystycznych należy wykonywanie pracy:

• pod kierownictwem pracodawcy, 
   
• w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, 
   
• za odpłatnością i osobiście przez pracownika, bez możliwości zlecenia wykonania pracy osobie trzeciej.

Praca wykonywana w takich warunkach jest uznawana za zatrudnienie w ramach stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. W szczególności wystąpienie elementu podporządkowania pracowniczego wskazuje na faktyczne zatrudnienie "etatowe".

W myśl art. 22 § 1² Kodeksu pracy niedopuszczalne jest w takiej sytuacji zastępowanie umowy o pracę umową cywilnoprawną. Jeśli więc praca sezonowa miałaby odbywać się w warunkach typowych dla stosunku pracy, wówczas należy zawrzeć z pracownikiem umowę o pracę.

Co istotne, prawo pracy nie różnicuje sytuacji prawnej studentów zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, z uwagi na ich wiek. Bez względu na to kryterium, dotyczą ich ogólne przepisy prawa pracy stosowane do pełnoletnich pracowników.

Oskładkowanie zlecenia

Obowiązkowym ubezpieczeniom w ZUS, tj. społecznym (emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu) oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu, podlega też każda osoba wykonująca umowę zlecenia, o ile stanowi ona dla niej jedyne źródło zarobkowania. Jest nimi objęta od dnia oznaczonego w umowie zlecenia jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy.

Zgłoszenia zleceniobiorcy do tych ubezpieczeń dokonuje zleceniodawca (jako płatnik składek), na druku ZUS ZUA z odpowiednim kodem tytułu ubezpieczenia (04 11). Powinien to zrobić w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeniowego (czyli w ciągu 7 dni, licząc od dnia rozpoczęcia wykonywania zlecenia).

Podlegając obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalno-rentowym zleceniobiorca może - na swój wniosek - przystąpić również do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Zdarza się, że zleceniobiorca, oprócz wykonywanej umowy zlecenia, posiada jeszcze inne źródło przychodu, np. jednocześnie pracuje na etacie i jest wynagradzany z tego tytułu przynajmniej kwotą minimalnej płacy. Wtedy ze zlecenia podlega obowiązkowo wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu, natomiast ubezpieczeniom społecznym - dobrowolnie. Rzadko jednak w takiej sytuacji zleceniobiorca wnioskuje o dobrowolne objęcie ubezpieczeniami społecznymi, poprzestając jedynie na obowiązkowym ubezpieczeniu zdrowotnym. Zgłoszenia zleceniobiorcy w ZUS wyłącznie do tego ubezpieczenia zleceniodawca dokonuje na druku ZUS ZZA.

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne dla zleceniobiorców wynagradzanych w sposób kwotowy, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie stanowi przychód w rozumieniu przepisów o pdof, uzyskiwany z tytułu wykonywanego zlecenia. Jeśli jednak odpłatność za wykonanie zlecenia określono w umowie w inny sposób (co w praktyce raczej się nie zdarza), wówczas składki na poszczególne ubezpieczenia za każdy miesiąc zleceniodawca powinien naliczać od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż kwota minimalnego wynagrodzenia.

Zlecenie bez składek ZUS

Nieco inaczej wygląda sprawa z umowami zlecenia zawieranymi z młodzieżą uczącą się lub studiującą w wieku do 26 lat. Osoby będące zleceniobiorcami, jeżeli są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat nie podlegają bowiem żadnym ubezpieczeniom w ZUS (społecznym ani zdrowotnemu). Tak wynika z art. 6 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e) ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej... (Dz. U. z 2015 r. poz. 581 ze zm.).

Z tytułu wykonywanej umowy zlecenia osoby te nie mogą też wnioskować o dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Nie należy więc ich zgłaszać w ZUS, ani też oskładkowywać wypłacanego im wynagrodzenia, nawet jeśli zlecenie jest wykonywane w okresie wakacji, czyli wtedy, gdy kształcący się jeszcze zleceniobiorca faktycznie nie uczęszcza na zajęcia w szkole lub na uczelni.