Wykonywanie kilku umów cywilnych

Na mocy art. 9 ust. 2 i 2c ustawy o sus, osoba wykonująca umowę cywilną, z tytułu której uzyskuje w danym miesiącu wynagrodzenie podlegające oskładkowaniu na poziomie co najmniej minimalnego, spełniająca warunki do podlegania ubezpieczeniom społecznym z innych umów cywilnych podlega obowiązkowo przedmiotowym ubezpieczeniom tylko z pierwszej umowy. Jeżeli jednak z tej umowy podstawa wymiaru składek jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, to także z pozostałych umów cywilnych przedmiotowe ubezpieczenia są obowiązkowe. Dopiero, gdy łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie tych umów w danym miesiącu osiągnie kwotę minimalnego wynagrodzenia, z kolejnych umów nie podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych. W 2016 r. kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę wynosi 1.850 zł.

Jak wyjaśnił ZUS w poradniku pt. "Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz ustalania podstawy wymiaru składek osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych", dostępnym na stronie internetowej www.zus.pl: "(...) Ustalania łącznej podstawy wymiaru składek w celu rozstrzygnięcia obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych należy dokonywać dla każdego miesiąca odrębnie. (...) Ustalenia łącznej podstawy wymiaru składek dla celu rozstrzygnięcia zbiegu tytułów dokonuje się według kolejności ich powstawania. Ubezpieczony może zmienić tytuł obowiązkowych ubezpieczeń, jednak wybór ten nie może naruszać wyżej wskazanych zasad. Ubezpieczony może także dobrowolnie, na swój wniosek, być objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów. Ponadto w informacji pt. "Zbiegi tytułów ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Co nowego od 1 stycznia 2016 r.", udostępnionej na podanej wyżej stronie internetowej, ZUS wskazał, że: "(...) Przykładowo ubezpieczony, który zawarł trzy kolejne umowy zlecenia (i zachodzi zbieg tych tytułów) nie może »skutecznie« dokonać wyboru dwóch z nich jako tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń, jeśli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu tych dwóch umów nie osiąga minimalnego wynagrodzenia. (...)". 

W firmie umowę zlecenia wykonuje od 1 sierpnia do 31 grudnia 2016 r. osoba, która z tego tytułu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Z umowy zlecenia uzyskuje ona miesięczne wynagrodzenie w wysokości 1.900 zł (wypłacane w ostatnim dniu roboczym miesiąca).

Osoba ta od 1 września 2016 r. wykonuje też w innym podmiocie umowę zlecenia zawartą na dwa miesiące (do 31 października 2016 r.), za wynagrodzeniem miesięcznym w wysokości 3.500 zł (wypłacanym 30 września, 31 października).

W okresie wykonywania drugiej umowy zleceniobiorca może zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i podlegać im z drugiej umowy zlecenia (a wówczas z pierwszej dobrowolnie). Z obydwu umów obowiązkowa jest składka zdrowotna.

Osoba fizyczna wykonuje umowę zlecenia zawartą od 1 lipca do 31 grudnia 2016 r., za wynagrodzeniem 1.600 zł miesięcznie, wypłacanym w ostatnim dniu roboczym miesiąca. Z tytułu wykonywania tej umowy podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym.

Kolejną umowę zlecenia osoba ta zawarła na okres od 1 sierpnia do 30 września 2016 r., za wynagrodzeniem określonym miesięcznie na kwotę 900 zł, wypłacanym za dany miesiąc w tym samym miesiącu.

W okresie od 1 sierpnia do 30 września 2016 r. osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z obydwu umów zlecenia.

Załóżmy, że na okres od 1 do 30 września 2016 r. osoba ta zawrze kolejną umowę zlecenia za wynagrodzeniem w wysokości 1.700 zł, które zostanie wypłacone 30 września 2016 r. Z tytułu tej umowy ubezpieczenia społeczne są dobrowolne.

Z każdej umowy zlecenia obowiązkowa jest składka zdrowotna.

Uwaga: ZUS, na wniosek płatnika składek, bada prawidłowość wykazanych przez tego płatnika składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 9 ust. 2c ustawy o sus (czyli zleceniobiorców, których podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe w danym miesiącu jest niższa od minimalnego wynagrodzenia). Jeżeli w wyniku sprawdzenia wysokości miesięcznej podstawy wymiaru składek ZUS stwierdzi błędne wykazanie składek, poinformuje o tym niezwłocznie płatnika składek i ubezpieczonego za pośrednictwem płatnika składek. Tak stanowi art. 34 ust. 6 ustawy o sus (zdanie drugie). W tej kwestii ZUS we wskazanej wcześniej informacji pt. "Zbiegi tytułów ubezpieczeń..." wyjaśnił, że: "(...) przedmiotem badania będzie rozstrzygnięcie w zakresie zbiegu tytułów do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Załatwienie wniosku będzie polegało na wskazaniu, czy umowa zlecenia albo współpraca wskazane przez płatnika rodzą w danym miesiącu obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Odpowiedź na wniosek, o którym mowa w art. 34 ust. 6 ustawy nie będzie stanowiła potwierdzenia prawidłowości ustalenia wysokości podstawy wymiaru składek przez płatnika składek (np. prawidłowości uwzględnienia wszystkich składników przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składek), (...) informacja przekazywana zleceniodawcy w odpowiedzi na wniosek będzie aktualna wyłącznie na dzień jej sporządzenia, (...) Zakład będzie mógł rozstrzygnąć zbieg tytułów do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych po otrzymaniu imiennych raportów miesięcznych od wszystkich płatników danego ubezpieczonego za miesiąc wskazany we wniosku i pozyskaniu innych, niezbędnych do rozstrzygnięcia zbiegu informacji (np. wybór tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych w przypadku, gdy tytuły te powstały tego samego dnia). Złożenie wniosku »wyprzedzająco«, tj. za miesiąc, za który jeszcze nie upłynął termin na złożenie dokumentów rozliczeniowych będzie skutkował tym, że wniosek będzie oczekiwał na możliwość rozpatrzenia. (...)".

Jak wskazał ZUS w informacji pt. "Zbiegi tytułów ubezpieczeń...": "(...) Ustawowy wymóg opłacania składek oznacza, iż każdy zleceniodawca obowiązany jest zgłosić ubezpieczonego do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Dotyczy to także zleceniobiorców, którzy przed 1 stycznia 2016 r. podlegali wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu, a umowa zlecenia nie wygasła ani nie została rozwiązana przed tą datą.

Przepisy nie precyzują rodzaju dokumentów, które ubezpieczony może przedłożyć płatnikowi. Zagwarantowano zatem stronom dowolność. Istotne jest, aby z przedłożonych dokumentów wynikały wszystkie okoliczności niezbędne do rozstrzygnięcia zbiegu tytułów w danym przypadku, a tym samym stwierdzenia braku konieczności opłacania składek.

W przypadku, gdy dokumenty przedłożone przez ubezpieczonego okażą się niezgodne ze stanem faktycznym, co spowoduje, że dokumenty ubezpieczeniowe złożone za ubezpieczonego są nieprawidłowe, płatnik będzie zobowiązany do złożenia odpowiednich korekt dokumentów ubezpieczeniowych, na zasadach ogólnych.

Przykładowo jeśli płatnik oparł się na oświadczeniu zleceniobiorcy, iż z tytułu wcześniejszej umowy zlecenia zawartej z innym zleceniodawcą ma stałą odpłatność kwotową za jej wykonywanie (wypłata następuje w stałej miesięcznej wysokości) w wysokości 1.850 zł i zgłosił go wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego, a następnie okaże się, iż faktycznie w danym miesiącu czy miesiącach osiągnięty przychód, stanowiący podstawę wymiaru składek, był niższy (nie był to przypadek pobierania zasiłku z ubezpieczenia społecznego), to płatnik będzie zobowiązany złożyć prawidłowe dokumenty ubezpieczeniowe. (...)".

Uwaga: Zgodnie z wyjaśnieniem ZUS, jeżeli w danym miesiącu zleceniobiorca jest niezdolny do pracy, a tym samym wykona umowę tylko częściowo, uzyskując niższe wynagrodzenie niż minimalne, to przy sumowaniu przychodu dla celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych przyjmuje się, w zależności od sposobu wynagradzania:

• kwotę określoną w umowie zlecenia (niezdolność do pracy musi być związana z korzystaniem przez zleceniobiorcę z zasiłku z ubezpieczenia społecznego), jeżeli wynagrodzenie określono miesięcznie kwotowo,
   
• faktycznie uzyskany przychód podlegający oskładkowaniu, jeśli wynagrodzenie określono w kwotowej stawce godzinowej, akordowej albo prowizyjnie.

Osoba fizyczna od 1 czerwca do 31 grudnia 2016 r. wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej ze spółką z o.o. A. W umowie wynagrodzenie określono miesięcznie na kwotę 2.000 zł i jest wypłacane w ostatnim dniu roboczym danego miesiąca. Osoba ta podlega ubezpieczeniom społecznym, w tym chorobowemu.

W sierpniu 2016 r. zawarła ona jeszcze jedną umowę zlecenia w firmie B na okres od 5 sierpnia do 30 września 2016 r., za wynagrodzeniem miesięcznym 1.500 zł. Z tytułu tej umowy nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (może do nich przystąpić dobrowolnie).

Załóżmy, że we wrześniu 2016 r. zleceniobiorca będzie niezdolny do pracy i z umowy wykonywanej w spółce z o.o. A uzyska wynagrodzenie w wysokości 1.400 zł (praca w ramach umowy zostanie wykonana w 70%) i zasiłek chorobowy. We wrześniu 2016 r. nadal będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym tylko z umowy zlecenia wykonywanej w spółce z o.o. A.