Umowę cywilną wykonuje uczeń albo student

Z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnej, nie podlegają ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu zleceniobiorcy będący uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat.

Posiadanie statusu ucznia

Dla celów rozstrzygania obowiązku ubezpieczeń społecznych należy przyjąć, iż uczniem do 31 sierpnia każdego roku jest osoba, która:

• kontynuuje naukę w tej samej szkole,
   
• ukończyła szkołę i rozpoczyna naukę w szkole, w której rok szkolny rozpoczyna się 1 września,
   
• ukończyła szkołę i nie kontynuuje nauki.

Zatem także od umów cywilnych zawartych z uczniami w trakcie wakacji nie opłaca się składek ZUS. Składek tych nie opłaca się do 31 sierpnia również za absolwentów, którzy nie kontynuują nauki.

Uwaga: Osoba, która przedstawi zaświadczenie o przyjęciu na studia wyższe, za ucznia jest uznawana do 30 września. Takiego wyjaśnienia udzielił również ZUS (pismo z 7 sierpnia 2000 r., znak FUn 077-147/2000), po uzgodnieniu stanowiska z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej (pismo z 3 sierpnia 2000 r., znak U.520-287/2000).

W firmie umowę zlecenia w okresie od 10 czerwca do 30 września 2016 r. wykonuje absolwent technikum (w wieku 20 lat).

Osoba ta dla celów ubezpieczeniowych jest uważana za ucznia do 31 sierpnia 2016 r. Zatem do tego dnia wykonywanie umowy zlecenia nie stanowi dla niej tytułu do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Zleceniodawca będzie natomiast obowiązany oskładkować wynagrodzenie z tytułu umowy wykonywanej od 1 do 30 września 2016 r.

Załóżmy, że zleceniobiorca we wrześniu 2016 r. przedstawi zaświadczenie o przyjęciu na studia. Wówczas do 30 września 2016 r. będzie traktowany jako uczeń, a tym samym wykonywana umowa w okresie od 1 do 30 września 2016 r. nie będzie stanowiła tytułu do ubezpieczeń w ZUS.

Status ucznia mają również osoby kształcące się w szkole policealnej. ZUS w interpretacji indywidualnej z 4 marca 2015 r. (znak WPI/200000/43/153/2015) wyjaśnił, że: "(...) Zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt c) ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (...) system oświaty obejmuje: szkoły ponadgimnazjalne, w tym: specjalne, dwujęzyczne, z oddziałami integracyjnymi, dwujęzycznymi i sportowymi, sportowe, mistrzostwa sportowego, rolnicze i leśne (...)

W myśl art. 3 pkt 15 ustawy o systemie oświaty ilekroć w przepisach ustawy jest mowa o szkole dla dorosłych - należy przez to rozumieć szkoły, o których mowa w art. 9 ust. 1 pkt 1, 2, 3 lit. b i d, w których stosuje się odrębną organizację kształcenia i do których są przyjmowane osoby mające 18 lat, a także kończące 18 lat w roku kalendarzowym, w którym są przyjmowane do szkoły; (...)

Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 1, 2, 3 d) ustawy szkoły publiczne i niepubliczne dzielą się na następujące typy 1) sześcioletnią szkołę podstawową (...), 2) trzyletnie gimnazjum (...), 3) szkoły ponadgimnazjalne: (...) d) w tym szkołę policealną dla osób posiadających wykształcenie średnie, o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, umożliwiającą uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje w danym zawodzie (...)".

Posiadanie statusu studenta

Studentem jest zarówno osoba przyjęta w poczet studentów państwowej, jak i niepaństwowej szkoły wyższej, pobierająca naukę w systemie studiów dziennych, wieczorowych, zaocznych, eksternistycznych.

Firma zatrudniła na podstawie umowy zlecenia dwóch studentów w wieku odpowiednio 21 i 23 lata. Jeden studiuje w systemie dziennym, natomiast drugi w systemie zaocznym.

Studenci (do ukończenia 26 lat) nie podlegają z tytułu wykonywania umowy zlecenia ani ubezpieczeniom społecznym, ani ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Studentem według przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r. poz. 572 z późn. zm.) jest osoba kształcąca się na studiach pierwszego lub drugiego stopnia albo na jednolitych studiach magisterskich.

Przez studia pierwszego stopnia uważa się formę kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający świadectwo dojrzałości, kończącą się uzyskaniem kwalifikacji pierwszego stopnia. Natomiast studia drugiego stopnia, to forma kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający co najmniej kwalifikacje pierwszego stopnia, kończąca się uzyskaniem kwalifikacji drugiego stopnia. Z kolei przez jednolite studia magisterskie rozumie się formę kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający świadectwo dojrzałości, kończącą się uzyskaniem kwalifikacji drugiego stopnia.

Osoba podejmująca studia uzyskuje status studenta od daty immatrykulacji, tj. aktu przyjęcia w poczet studentów uczelni i złożenia ślubowania, do daty ukończenia studiów lub daty skreślenia z listy studentów. Jak wyjaśnił ZUS w powołanym wcześniej poradniku, pt. "Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym...": "(...) Jeżeli data formalnej immatrykulacji jest późniejsza niż dzień 1 października danego roku kalendarzowego, wówczas zwolnienie z obowiązku ubezpieczeń obejmuje także okres między 1 października a dniem immatrykulacji. (...)".

Datą ukończenia studiów jest data złożenia egzaminu dyplomowego, w przypadku kierunków lekarskiego, lekarsko-dentystycznego i weterynarii - data złożenia ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu, natomiast kierunku farmacja - data zaliczenia ostatniej, przewidzianej w planie studiów praktyki (art. 167 ust. 2 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym).

Uwaga: Dla celów ubezpieczeniowych nie są studentami uczestnicy studiów doktoranckich oraz studiów podyplomowych. Ponadto, zgodnie ze stanowiskiem ZUS, tego statusu nie mają osoby, które ukończyły studia pierwszego stopnia i od 1 października tego samego roku podejmują studia drugiego stopnia, mimo że zachowują prawa studenta do 31 października roku, w którym ukończyły studia pierwszego stopnia - art. 167 ust. 2a ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Jak wyjaśnia ZUS we wskazanym wcześniej poradniku, użyte w tym przepisie sformułowanie "zachowuje prawa studenta" nie jest tożsame z posiadaniem statusu studenta w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 18k tej ustawy.

Zleceniodawca na okres od 1 lutego do 31 października 2016 r. zawarł umowę zlecenia z osobą będącą studentem studiów licencjackich w wieku 23 lat, która 29 lutego 2016 r. zdała egzamin dyplomowy i od 1 października 2016 r. podejmie studia magisterskie.

Z tytułu wykonywania umowy zlecenia osoba ta:

• od 1 do 29 lutego 2016 r. nie podlegała ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu,
   
• od 1 marca do 30 września 2016 r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, ubezpieczeniu wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu, natomiast dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu,
   
• od 1 do 31 października 2016 r. nie będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń społecznych studenta nie ma znaczenia jego obywatelstwo ani kraj odbywania przez niego studiów. Jak wyjaśnił ZUS w interpretacji indywidualnej z 20 kwietnia 2015 r. (znak DI/100000/43/232/2015): "(...) gdy polski zleceniodawca, posiadający na terytorium Polski swą siedzibę zawiera umowę zlecenia z obywatelem Ukrainy, który posiada status studenta ukraińskiej uczelni, to na zleceniodawcy nie będzie ciążył obowiązek odprowadzania za tą osobę składek na ubezpieczenia społeczne. (...)".

Umowa cywilna zawarta przez ucznia lub studenta z własnym pracodawcą

W przypadku, gdy umowa cywilna została zawarta ze studentem (lub uczniem) będącym jednocześnie pracownikiem zleceniodawcy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje on pracę na rzecz własnego pracodawcy, to podlega obowiązkowo ubezpieczeniom w ZUS również z umowy cywilnej.

Osoba w wieku 23 lat zatrudniona w firmie X na podstawie umowy o pracę jest studentem III roku studiów zaocznych.

Wariant 1

We wrześniu 2016 r. osoba ta zawarła dodatkowo umowę zlecenia z innym podmiotem niż własny pracodawca, nie wykonuje też tej umowy na rzecz własnego pracodawcy. W takim przypadku z tytułu wykonywania umowy zlecenia osoba ta nie podlega ani ubezpieczeniom społecznym, ani ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Wariant 2

We wrześniu 2016 r. osoba ta zawarła dodatkowo umowę zlecenia z własnym pracodawcą. W takim przypadku z tytułu wykonywania umowy zlecenia osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym wszystkich ryzyk i ubezpieczeniu zdrowotnemu - tak jak pracownik.

Na takich samych zasadach student (uczeń) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom w ZUS z umowy o dzieło zawartej z własnym pracodawcą lub wykonywanej na jego rzecz.

Ukończenie wieku 26 lat

Jak już wyjaśniliśmy umowa cywilna nie jest tytułem do ubezpieczeń dla uczniów i studentów, o ile osoby te nie ukończyły 26 lat. Przy ustalaniu wieku należy kierować się przepisami Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 112 K.c., termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca. Z tym że przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia.

W świetle powyższego student, który urodził się 1 czerwca 1990 r. ukończył 26 lat 1 czerwca 2016 r.

Na okres od 1 lipca do 31 października 2016 r. firma zatrudniła na podstawie umowy zlecenia studenta urodzonego 1 września 1990 r. W dniu 1 września 2016 r. student ukończył wiek 26 lat. Z umowy zlecenia nie podlegał ubezpieczeniom w ZUS w okresie od 1 lipca do 31 sierpnia 2016 r. Od 1 września 2016 r. z tytułu umowy zlecenia podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu,
   
• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu,
   
• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Firma powinna zgłosić studenta do ubezpieczeń na druku ZUS ZUA z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 11, w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń. Natomiast po zakończeniu umowy wyrejestrować z ubezpieczeń na druku ZUS ZWUA.