Zleceniobiorcą jest emeryt lub rencista

Osoba mająca ustalone prawo do emerytury (lub renty) z tytułu wykonywania umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli równocześnie nie pozostaje w stosunku pracy. Tak stanowi art. 9 ust. 4a ustawy o sus. Przepisy ustawy o sus dla rozstrzygnięć dotyczących obowiązku ubezpieczeń społecznych nie definiują kogo należy uważać za osoby mające ustalone prawo do emerytury lub renty. Dlatego też za osoby takie uważa się zarówno te, które prawo do świadczeń mają ustalone na podstawie polskich, jak i zagranicznych przepisów emerytalnych. Nie są natomiast osobami mającymi ustalone prawo do renty osoby pobierające rentę na podstawie przepisów prawa cywilnego (np. rentę wyrównawczą) oraz pobierające rentę socjalną przyznawaną na podstawie ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2013 r. poz. 982 z późn. zm.).

Umowa/umowy cywilne - jedyny tytuł do ubezpieczeń

W sytuacji, gdy wykonywanie umowy cywilnej stanowi dla emeryta lub rencisty jedyny tytuł do ubezpieczenia, to z tej umowy podlega on:

• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu,
   
• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu,
   
• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu.

Firma na okres od 1 czerwca do 31 października 2016 r. zawarła z rencistą umowę zlecenia. Ponieważ wykonywanie umowy zlecenia jest dla rencisty jedynym zatrudnieniem, z tytułu jej wykonywania podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. Na zasadzie dobrowolności rencista może zostać objęty również ubezpieczeniem chorobowym.

Jeżeli osoba mająca ustalone prawo do emerytury lub renty spełnia warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu wykonywania kilku umów cywilnych, to obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym podlega z pierwszej umowy, tj. tej którą zaczęła wykonywać najwcześniej. Przy czym gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu z tej umowy jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, a spełnia ona warunki do objęcia obowiązkowo przedmiotowymi ubezpieczeniami z innych umów cywilnych, to podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych umów. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia lub z innych umów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia.

Z każdej z umów zlecenia obowiązkowa jest składka zdrowotna. Zgodnie bowiem z art. 82 ust. 2 ustawy zdrowotnej, w przypadku gdy w ramach jednego z tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego wymienionych w art. 66 ust. 1 tej ustawy ubezpieczony uzyskuje więcej niż jeden przychód, składka na ubezpieczenie zdrowotne jest opłacana od każdego z uzyskanych przychodów odrębnie.

Spółka z o.o. na okres od 1 września do 31 grudnia 2016 r. zawarła umowę zlecenia z emerytem, za wynagrodzeniem miesięcznym 1.200 zł. Z umowy zlecenia emeryt podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, ubezpieczeniu wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, a ponadto obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Osoba ta w okresie od 1 września do 31 października 2016 r. wykonuje w innym podmiocie drugą umowę zlecenia i z tej umowy uzyskuje wynagrodzenie w wysokości 1.400 zł miesięcznie.

Emeryt w okresie od 1 września do 31 października 2016 r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z obydwu umów zlecenia.

Z każdej umowy obowiązkowa jest też składka zdrowotna.

Umowa cywilna zawarta z emerytem lub rencistą będącym pracownikiem innego podmiotu

Osoba będąca pracownikiem, mająca ustalone prawo do emerytury (lub renty) podlega obowiązkowo pracowniczym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 9 ust. 4 ustawy o sus). Zgodnie zaś z art. 9 ust. 4a ustawy o sus, emeryt wykonujący umowę zlecenia podlega z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, o ile równocześnie nie pozostaje w stosunku pracy, z zastrzeżeniem m.in. ust. 2c. Przepis ten stanowi, że osoba wykonująca umowę zlecenia, której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych tytułów. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia lub z innych tytułów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia.

Jak wyjaśnił ZUS w interpretacji indywidualnej z 5 maja 2016 r. (znak WPI/200000/43/422/2016): "(...) w przypadku zawarcia przez emeryta lub rencistę jednej umowy zlecenia osoba ta podlega z tytułu jej wykonywania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Natomiast w przypadku zawarcia więcej niż jednej umowy zlecenia, kolejne umowy będą rodziły obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, aż łączna podstawa osiągnie minimalne wynagrodzenie. (...) Przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zleceniobiorcy uprawnionego do emerytury lub renty, który jednocześnie wykonuje pracę na podstawie umowy o pracę zawartej z innym podmiotem niż zleceniodawca a także nie wykonuje na podstawie umowy zlecenia na rzecz pracodawcy stosuje się takie same zasady, z tym że w pierwszej kolejności uwzględnia się podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy. (...)".

W świetle powyższego emeryt (także rencista) zatrudniony na podstawie umowy o pracę za wynagrodzeniem niższym niż minimalne, z umowy zlecenia (zawartej z innym podmiotem niż własny pracodawca i niewykonywanej na rzecz własnego pracodawcy) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Ponadto, gdy podstawa wymiaru składek na przedmiotowe ubezpieczenia z tych tytułów jest niższa niż minimalne wynagrodzenie, a emeryt wykonuje jeszcze jedną umowę zlecenia, kolejna umowa również rodzi obowiązek ubezpieczeń społecznych, do czasu, gdy łączna podstawa wyniesie co najmniej minimalne wynagrodzenie.

Wspomnijmy, że do 31 grudnia 2015 r. dla rozstrzygnięcia obowiązku ubezpieczeń społecznych bez znaczenia była wysokość osiąganego przez emeryta (rencistę) przychodu podlegającego oskładkowaniu ze stosunku pracy. Wówczas bowiem zatrudnienie tych osób na podstawie umowy o pracę (nawet na część etatu za wynagrodzeniem niższym od kwoty minimalnego wynagrodzenia) zwalniało z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu wykonywania umowy cywilnej zawartej z innym podmiotem niż własny pracodawca (niewykonywanej na rzecz własnego pracodawcy).

Emeryt zatrudniony na cały etat, za wynagrodzeniem w wysokości 1.850 zł, zawarł dodatkowo z innym podmiotem niż własny pracodawca umowę zlecenia (nie wykonuje jej na rzecz własnego pracodawcy).

Emeryt podlega:

• z tytułu wykonywania umowy o pracę - obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym wszystkich ryzyk i ubezpieczeniu zdrowotnemu,
   
• z tytułu wykonywania umowy zlecenia - na zasadzie dobrowolności ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (w razie przystąpienia do tych ubezpieczeń - obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu) oraz obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.
  

Przyjmujemy dane z poprzedniego przykładu, z tym że umowa o pracę została zawarta na 1/2 etatu, za wynagrodzeniem 1.250 zł.

A zatem obok obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z umowy o pracę emeryt z umowy zlecenia podlega również obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu, natomiast ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie.

Z obydwu tytułów obowiązkowa jest składka na ubezpieczenie zdrowotne.

Osoba uprawniona do emerytury jest zatrudniona od 1 stycznia 2016 r. przez płatnika A na podstawie umowy o pracę w wymiarze czasu pracy 1/3 etatu. W umowie o pracę określono wynagrodzenie w stałej miesięcznej wysokości (900 zł). Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tego tytułu wynosi 900 zł. Jednocześnie osoba ta zawarła z innymi podmiotami dwie umowy zlecenia (praca nie jest wykonywana na rzecz płatnika A):

• z płatnikiem B - w umowie określono 1 sierpnia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy,
   
• z płatnikiem C - w umowie określono 12 sierpnia 2016 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy.

W sierpniu 2016 r. z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem B osiągnęła przychód w wysokości 500 zł, a z tytułu umowy zawartej z płatnikiem C - 400 zł.

W sierpniu 2016 r. emeryt podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym wszystkich ryzyk z tytułu umowy o pracę. Ponadto z obydwu umów zlecenia podlega obligatoryjnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu (dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu) - suma podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu umowy o pracę i umowy zlecenia z płatnikiem B nie osiągnęła kwoty minimalnego wynagrodzenia - dlatego kolejna umowa zlecenia (z płatnikiem C) stanowiła również tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń.

Z każdego tytułu obowiązkowa jest składka zdrowotna.

Umowę cywilną emeryt lub rencista zawiera z własnym pracodawcą lub wykonuje na rzecz własnego pracodawcy

Wykonywanie umów cywilnych oraz umów o dzieło przez emerytów lub rencistów zawartych z własnym pracodawcą lub wykonywanych na rzecz własnego pracodawcy rodzi obowiązek ubezpieczeń społecznych wszystkich ryzyk i ubezpieczenia zdrowotnego. Pracodawca z tytułu wykonywania tych umów nie zgłasza dodatkowo emeryta (rencisty) do ubezpieczeń w ZUS, a jedynie w jednym bloku imiennego raportu miesięcznego wykazuje zsumowany przychód z tytułu umowy o pracę i umowy cywilnej czy też umowy o dzieło.

Pracodawca zawarł z własnym pracownikiem, mającym ustalone prawo do renty, umowę o dzieło.

Umowa o dzieło stanowi dla rencisty tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych wszystkich ryzyk i ubezpieczenia zdrowotnego. Przychód z tytułu wykonywania tej umowy należy zsumować z przychodem z tytułu umowy o pracę i wykazać w jednym bloku raportu ZUS RCA.