Umowy cywilne zawiera osoba prowadząca pozarolniczą działalność

W myśl art. 8 ust. 6 pkt 1-5 ustawy o sus, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:

1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych,

2) twórcę i artystę,

3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

• w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
   
• z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

4) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej,

5) osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty.

Osoba wykonująca umowę cywilną i prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tej działalności, jeżeli ze zlecenia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 18 ust. 8 ustawy o sus, czyli niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Może ona dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu umowy zlecenia (art. 9 ust. 2a ustawy o sus).

Jeżeli zaś z działalności właściwa dla niej jest podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, o której mowa w art. 18a ustawy o sus, czyli 30% minimalnego wynagrodzenia, to podlega obowiązkowo przedmiotowym ubezpieczeniom z obydwu tytułów, z zastrzeżeniem art. 9 ust. 2c ustawy o sus. Zgodnie z tym przepisem, osoba wykonująca umowę zlecenia, której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę, spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych tytułów. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia lub z innych tytułów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia. Oznacza to, jak wyjaśnił ZUS w powołanym wcześniej poradniku, że: "(...) ubezpieczony będzie obowiązkowo podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów, chyba że łączna podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia z tego tytułu lub tytułów osiągnie kwotę minimalnego wynagrodzenia. Wówczas kolejny tytuł lub tytuły nie będą rodziły tego obowiązku. Ubezpieczony może na bieżąco zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. (...)".

W świetle powyższego, osoba podejmująca pracę na podstawie umowy cywilnej (nie w ramach prowadzonej działalności), równocześnie prowadząca pozarolniczą działalność, opłacająca z tego tytułu składki na ubezpieczenia społeczne na:

• zasadach ogólnych (od podstawy w wysokości 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego) - podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z działalności, a z umowy cywilnej dobrowolnie; może też zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, gdy podstawa wymiaru składek z umowy cywilnej na przedmiotowe ubezpieczenia w danym miesiącu wynosi co najmniej tyle ile najniższa podstawa wymiaru składek z działalności (czyli w 2016 r. co najmniej 2.433 zł),
   
• preferencyjnych warunkach (od podstawy w wysokości 30% minimalnego wynagrodzenia) - podlega obowiązkowo przedmiotowym ubezpieczeniom z obydwu tytułów; jeśli z umowy cywilnej uzyskuje miesięczny przychód podlegający oskładkowaniu na poziomie co najmniej minimalnego wynagrodzenia (czyli w 2016 r. co najmniej 1.850 zł), to ubezpieczenia emerytalno-rentowe będą obowiązkowe z umowy cywilnej, a z działalności dobrowolne; jeżeli z działalności jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zadeklaruje kwotę co najmniej minimalnego wynagrodzenia, to z umowy cywilnej przedmiotowe ubezpieczenia są dobrowolne.

Z obydwu tytułów obowiązkowa jest składka zdrowotna (art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej).

Osoba prowadząca działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej podlega z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Składki na przedmiotowe ubezpieczenia opłaca na zasadach ogólnych, czyli w 2016 r. od podstawy 2.433 zł.

W okresie od 1 września do 30 grudnia 2016 r. wykonuje ona pracę na podstawie umowy zlecenia, w której odpłatność określono w wysokości 2.000 zł miesięcznie (wypłacane 30 września, 31 października, 30 listopada, 30 grudnia). Osoba ta w okresie wykonywania zlecenia nadal podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z działalności, natomiast ze zlecenia przedmiotowe ubezpieczenia są dla niej dobrowolne.

Gdyby w umowie zlecenia wynagrodzenie określono na kwotę wynoszącą co najmniej 2.433 zł miesięcznie, to przedsiębiorca w okresie wykonywania zlecenia mógłby dokonać wyboru tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (podlegać im ze zlecenia, a z działalności dobrowolnie).

Z obydwu tytułów obowiązkowa jest składka zdrowotna.

Przyjmujemy, że dla osoby, o której mowa w poprzednim przykładzie, najniższa obowiązująca podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z działalności wynosi 30% minimalnego wynagrodzenia, czyli w 2016 r. - 555 zł.

Od 1 września do 30 grudnia 2016 r. podlega ubezpieczeniom społecznym ze zlecenia, natomiast z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, w tym okresie, przedmiotowe ubezpieczenia są dobrowolne.

Osoba rozpoczęła prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej od 1 czerwca 2016 r. Z tego tytułu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Składki na ubezpieczenia społeczne opłaca na preferencyjnych warunkach, z tym że od 1 sierpnia 2016 r. jako podstawę wymiaru deklaruje kwotę odpowiadającą minimalnemu wynagrodzeniu za pracę (1.850 zł).

Osoba ta zawarła umowę zlecenia na okres od 1 września do 31 października 2016 r., za wynagrodzeniem 2.100 zł miesięcznie. Z tytułu tej umowy ubezpieczenia społeczne są dobrowolne (ponieważ z tytułu prowadzenia działalności podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osiąga minimalne wynagrodzenie).

Z obydwu tytułów obowiązkowa jest składka na ubezpieczenie zdrowotne.

Umowę cywilną wykonuje przedsiębiorca będący emerytem lub rencistą

Wykonywanie pracy na podstawie umowy cywilnej jest dla emerytów tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, jeżeli nie pozostają jednocześnie w stosunku pracy (art. 9 ust. 4a ustawy o sus), o czym piszemy w punkcie 4 niniejszego działu. Natomiast działalność stanowi tytuł do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych (art. 9 ust. 5 ustawy o sus). W przypadku tych osób nie następuje więc zbieg obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.

Emeryt prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Z tego tytułu opłaca tylko obowiązkowo składkę zdrowotną (nie wniósł o dobrowolne ubezpieczenia społeczne).

Na okres od 1 września do 31 grudnia 2016 r. zawarł dodatkowo umowę zlecenia (nie w ramach działalności). Z tytułu umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu, dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. Ze zlecenia obowiązkowa jest też składka zdrowotna.

Na takich samych zasadach z tytułu umowy cywilnej i pozarolniczej działalności podlegają ubezpieczeniom osoby z ustalonym prawem do renty, za wyjątkiem osób prowadzących działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych mających ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Zgodnie bowiem z art. 9 ust. 4c ustawy o sus, osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych (czyli osoby, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o sus), mające ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym do czasu ustalenia prawa do emerytury. Obowiązkowe dla tych osób jest też ubezpieczenie wypadkowe i na zasadzie dobrowolności - ubezpieczenie chorobowe.

Regulacja ta dotyczy więc osób pobierających rentę z tytułu niezdolności do pracy, o której mowa w ustawie z dnia:

• 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 887),
   
• 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1242).

Jak wyjaśnił ZUS w poradniku pt. "Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz ustalania podstawy wymiaru składek osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących", dostępnym na stronie internetowej www.zus.pl: "(...) Obowiązek ubezpieczeń społecznych osób mających ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy dotyczy także osób, które po dopełnieniu obowiązku uzyskania odpowiedniego wpisu, zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej, w ramach tej działalności wykonują wolny zawód oraz do osób, które działalność gospodarczą prowadzą w ramach spółki cywilnej. Zasada ta nie dotyczy osób:

• prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, które mają ustalone prawo do renty innej niż renta z tytułu niezdolności do pracy,
   
• mających ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, które prowadzą pozarolniczą działalność inną niż pozarolnicza działalność gospodarcza,
   
• mających ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, które współpracują przy prowadzeniu pozarolniczej działalności,
   
• pobierających renty rodzinne,
   
• mających ustalone prawo do np. "wojskowych czy policyjnych rent inwalidzkich" przyznawanych z tytułu "niezdolności do służby" czy rent rolniczych z tytułu niezdolności do pracy, o których mowa w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2015 r. poz. 704, z późn. zm.). (...)".

Dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, mającej ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z tzw. systemu powszechnego i wykonującej umowę cywilną następuje zbieg tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Jeżeli osoby te z działalności opłacają składki na ubezpieczenia społeczne na:

• zasadach ogólnych (od podstawy w wysokości 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego) - podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z działalności, a z umowy cywilnej dobrowolnie; mogą też zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, gdy podstawa wymiaru składek z umowy cywilnej na przedmiotowe ubezpieczenia w danym miesiącu wynosi co najmniej tyle ile najniższa podstawa wymiaru składek z działalności (czyli w 2016 r. co najmniej 2.433 zł),
   
• preferencyjnych warunkach (od podstawy w wysokości 30% minimalnego wynagrodzenia) - podlegają obowiązkowo przedmiotowym ubezpieczeniom z obydwu tytułów; jeśli jednak z umowy cywilnej uzyskują miesięczny przychód podlegający oskładkowaniu na poziomie co najmniej minimalnego wynagrodzenia (czyli w 2016 r. co najmniej 1.850 zł), to ubezpieczenia emerytalno-rentowe są obowiązkowe z umowy cywilnej, a z działalności dobrowolne; jeżeli z działalności jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zadeklaruje kwotę co najmniej minimalnego wynagrodzenia, to z umowy cywilnej przedmiotowe ubezpieczenia są dobrowolne.

Osoba z ustalonym prawem do renty z tytułu niezdolności do pracy prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Dodatkowo zawarła umowę zlecenia, w której odpłatność określono miesięcznie na kwotę 800 zł. Z działalności osoba ta opłaca składki na ubezpieczenia społeczne od kwoty wynoszącej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.

Osoba ta z działalności gospodarczej podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu,
   
• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu oraz
   
• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Natomiast z tytułu wykonywania umowy zlecenia obowiązkowo opłaca jedynie składkę na ubezpieczenie zdrowotne (ubezpieczenia społeczne są dobrowolne).

Osoba z ustalonym prawem do renty rodzinnej wykonuje umowę zlecenia i jednocześnie prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Osoba ta obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym z umowy zlecenia, z działalności przedmiotowe ubezpieczenia są dobrowolne.

Z obydwu tytułów obowiązkowa jest składka zdrowotna.

Umowę cywilną wykonuje przedsiębiorca w ramach prowadzonej działalności

Zaprezentowane uregulowania prawne nie dotyczą przedsiębiorców wykonujących ww. umowy cywilne w ramach prowadzonej działalności. Takie umowy cywilne nie rodzą dla przedsiębiorców obowiązku ubezpieczeń społecznych. Nie powstaje też obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego.

Umowy cywilne oraz umowa o dzieło wykonywane w ramach prowadzonej działalności nie są tytułem do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, również gdy są zawarte z własnym pracodawcą (wykonywane na jego rzecz).