Kiedy premia bez składek ZUS?

Wykonywanie przez pracownika pracy na podstawie stosunku pracy zawsze ma charakter odpłatny. Pracownikowi przysługuje z tego tytułu wynagrodzenie za pracę, odpowiadające rodzajowi pracy. Może on także otrzymywać inne składniki wynagrodzenia, np. premie. Najczęściej występującymi premiami są premie regulaminowe i uznaniowe.

Premia jest przychodem ze stosunku pracy, który nie został wyłączony z oskładkowania na mocy przepisów przywołanego rozporządzenia. Wobec tego przychód ten, wraz z wynagrodzeniem zasadniczym, pracodawca powinien wliczyć pracownikowi do podstawy wymiaru składek ZUS (społecznych, zdrowotnej i ewentualnie na FP i FGŚP) i naliczyć od niego składki.

Jeśli jednak niektóre z nich są wypłacane również za okres pobierania przez pracownika tzw. świadczeń chorobowych, to - po spełnieniu określonych warunków - mogą korzystać ze zwolnienia z ozusowania. Z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (także składki zdrowotnej) wyłączone bowiem zostały składniki wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłków (chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego) oraz świadczenia rehabilitacyjnego, w myśl postanowień układów zbiorowych pracy lub przepisów o wynagradzaniu, jeśli są one wypłacane za okres pobierania tego wynagrodzenia lub zasiłku. Takie zwolnienie przewiduje § 2 ust. 1 pkt 24 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, zwanego rozporządzeniem składkowym. Ze zwolnienia wynikającego z tego przepisu można więc skorzystać tylko wtedy, gdy prawo do danego składnika wynagrodzenia m.in. za okres pobierania świadczeń chorobowych wynika z obowiązujących u pracodawcy przepisów zakładowych (patrz grafika). W razie braku odpowiednich zapisów konieczne jest oskładkowanie danego składnika wynagrodzenia, nawet jeśli zostanie on wypłacony pracownikowi za okres choroby.

Korzystając z omawianego zwolnienia trzeba też pamiętać, że wyłączeniu z podstawy wymiaru składek podlega jedynie ta część składnika wynagrodzenia, która przysługuje pracownikowi za okres pobierania przez niego świadczeń chorobowych (część dodatkowego składnika wynagrodzenia, która jest należna za okres pracy, podlega więc składkom ZUS).

Należy też wskazać, że z omawianego zwolnienia składkowego mogą korzystać tylko te składniki wynagrodzenia, które mają charakter roszczeniowy, tzn. gdy jego niewypłacenie przez pracodawcę rodzi po stronie pracownika roszczenie o jego wypłatę. Z pewnością na podstawie § 2 ust. 1 pkt 24 rozporządzenia składkowego nie może być zwolniona z oskładkowania premia uznaniowa wypłacona pracownikowi za okres pobierania tzw. świadczeń chorobowych. Jej wypłata oraz wysokość zależą bowiem od woli pracodawcy. Brak jest zatem obiektywnych kryteriów (właśnie z racji jej uznaniowości), których spełnienie powodowałoby powstanie po stronie pracodawcy obowiązku wypłaty takiej premii, a po stronie pracownika roszczenia o jej wypłatę. W żaden też sposób nie można w tym przypadku ustalić, jaka część premii przysługuje za okres choroby/pobierania zasiłków, a jaka za okres wykonywania pracy, skoro pracownik może otrzymać premię również za okres choroby/pobierania zasiłków, gdy zarówno wypłata premii, jak i jej wysokość zależy od decyzji pracodawcy.

Takie też stanowisko prezentuje ZUS. Przykładowo w interpretacji z dnia 8 lutego 2016 r., znak: WPI/200000/43/13/2016 Oddział ZUS w Lublinie stwierdził, że przychody, które pracownik uzyskuje w okresie pobierania wynagrodzenia chorobowego, zasiłków lub świadczenia rehabilitacyjnego, są zwolnione z oskładkowania, ale tylko, jeśli z przepisów płacowych wyraźnie wynika prawo pracownika do nich za ten okres. Pracodawca, który wystąpił o wydanie tej interpretacji, wypłacał wszystkim pracownikom - na podstawie zapisów w regulaminie wynagradzania - premie uznaniowe za różne okresy i w różnych wysokościach. Ich wypłata oraz wysokość zależały od możliwości finansowych zakładu pracy, a nie od wkładu pracy danego pracownika. Nie ulegały one pomniejszeniu za okres, w którym dany pracownik nie świadczył pracy. Pracodawca uważał, że w takim przypadku nie można ich zwolnić z oskładkowania na podstawie § 2 ust. 1 pkt 24 rozporządzenia składkowego. Według pracodawcy, skoro absencja chorobowa nie jest kryterium branym pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu premii uznaniowej, przez co w żaden sposób nie można ustalić, jaka część tego świadczenia przysługuje np. za okres choroby, a jaka za okres wykonywania pracy, to takie wypłaty należy pracownikom oskładkowywać. Organ rentowy zgodził się ze stanowiskiem pracodawcy. W uzasadnieniu interpretacji podkreślił, że na mocy § 2 ust. 1 pkt 24 rozporządzenia składkowego rzeczywiście zwolnione z ozusowania są składniki wynagrodzenia mające charakter roszczeniowy, czyli takie, których niewypłacenie przez pracodawcę skutkuje po stronie pracownika roszczeniem o jego wypłatę. W przypadku premii uznaniowych, których wypłata i wysokość zależą od decyzji pracodawcy, brak jest obiektywnych kryteriów, których spełnienie powodowałoby po stronie pracownika roszczenie o wypłatę tego świadczenia. W takiej sytuacji składki ubezpieczeniowe pracodawca powinien naliczyć od premii wypłaconej pracownikom w pełnej wysokości.

Nie ma natomiast przeszkód, aby pracodawca, na podstawie omawianego przepisu, wyłączył z podstawy wymiaru składek ZUS tzw. premię regulaminową, o charakterze roszczeniowym, którą wypłacił pracownikowi za okres pobierania wynagrodzenia chorobowego lub zasiłku, do której pracownik ma prawo w okresie pobierania świadczeń chorobowych. W tej sytuacji istotne jest jednak uregulowanie kwestii wypłaty takiej premii w przepisach o wynagradzaniu. Przyznana i wypłacona premia regulaminowa w takim przypadku nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ani też na ubezpieczenie zdrowotne.