Wykonywanie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych

Umowa cywilnoprawna jako jedyny tytuł do ubezpieczeń

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o sus, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Osoby te objęte obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi podlegają również obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu (art. 12 ust. 1 ustawy o sus), natomiast dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu (art. 11 ust. 2 ustawy o sus). Dla tych osób obowiązkowa jest składka zdrowotna (art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy zdrowotnej).

Obowiązkowe ubezpieczenia powstają od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy (art. 13 pkt 2 ustawy o sus). Z kolei dobrowolne ubezpieczenie chorobowe powstaje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony (art. 14 ust. 1 ustawy o sus). Przy czym objęcie tym ubezpieczeniem następuje od dnia wskazanego we wniosku, gdy zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych oraz dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego nastąpi w ciągu 7 dni od daty powstania obowiązkowych ubezpieczeń (art. 14 ust. 1a ustawy o sus).

W świetle przepisu art. 9 ust. 4a ustawy o sus, osoby z ustalonym prawem do emerytury lub renty, wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia stanowiącej jedyny tytuł do ubezpieczeń podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (także ubezpieczeniu wypadkowemu), jeżeli równocześnie nie pozostają w stosunku pracy, z zastrzeżeniem m.in. art. 9 ust. 2c ustawy o sus.

Jeżeli więc dla emeryta/rencisty jedynym tytułem do ubezpieczeń społecznych jest ww. umowa cywilnoprawna, to podlega on:

• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym,
   
• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu,
   
• obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu,
   
• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Zleceniodawca zobowiązany jest do zgłoszenia zleceniobiorcy (emeryta lub rencisty) do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego poprzez złożenie w ZUS formularza ZUS ZUA, w terminie 7 dni od daty powstania obowiązkowych ubezpieczeń. W przypadku, gdy z tytułu wykonywania umów cywilnoprawnych emeryt lub rencista podlega wyłącznie obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu, to zleceniodawca w ww. terminie zobowiązany jest do złożenia w ZUS formularza ZUS ZZA.

Po zakończeniu wykonywania umowy zlecenia (agencyjnej, innej umowy o świadczenie usług), zleceniodawca zobowiązany jest wyrejestrować emeryta lub rencistę z tych ubezpieczeń na formularzu ZUS ZWUA, w terminie 7 dni od daty zaistnienia tego faktu.

Spółka z o.o. na okres od 3 października do 31 grudnia 2016 r. zawarła umowę zlecenia z osobą mającą ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Z tego tytułu rencista podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym,
   
• dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu,
   
• obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu,
   
• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Samodzielna umowa o dzieło nie rodzi obowiązku ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, ani też nie daje prawa do dobrowolnych ubezpieczeń.

Emeryt zawarł umowę o dzieło na okres od 1 października do 31 grudnia 2016 r. Z tytułu wykonywania umowy o dzieło nie podlega ani ubezpieczeniom społecznym, ani ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Umowa cywilnoprawna obok umowy o pracę

Jak wynika z zaprezentowanych powyżej wyjaśnień, dla emeryta i rencisty obowiązkowe ubezpieczenia społeczne z tytułu umów cywilnoprawnych powstają wówczas, gdy nie pozostaje on równocześnie w stosunku pracy, z zastrzeżeniem art. 9 ust. 2c ustawy o sus. Na mocy powołanego przepisu, w przypadku gdy z umowy zlecenia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, a zleceniobiorca spełnia warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych tytułów. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia lub z innych tytułów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia. Jak wyjaśnił ZUS w interpretacji indywidualnej z 5 maja 2016 r. (znak WPI/200000/43/422/2016): "(...) Oznacza to, iż w przypadku zawarcia przez emeryta lub rencistę jednej umowy zlecenia osoba ta podlega z tytułu jej wykonywania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Natomiast w przypadku zawarcia więcej niż jednej umowy zlecenia, kolejne umowy będą rodziły obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, aż łączna podstawa osiągnie minimalne wynagrodzenie. (...) Przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zleceniobiorcy uprawnionego do emerytury lub renty, który jednocześnie wykonuje pracę na podstawie umowy o pracę zawartej z innym podmiotem niż zleceniodawca a także nie wykonuje na podstawie umowy zlecenia pracy na rzecz pracodawcy stosuje się takie same zasady, z tym że w pierwszej kolejności uwzględnia się podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy. (...)".

W świetle powyższego, jeżeli emeryt/rencista, z umowy o pracę uzyskuje przychód podlegający oskładkowaniu, w przeliczeniu na okres miesiąca, w wysokości:

• co najmniej minimalnego wynagrodzenia, to z umowy zlecenia nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a jedynie dobrowolnie,
   
• niższej od minimalnego wynagrodzenia, to z umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Rencista jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy, za wynagrodzeniem 1.400 zł. Na okres od 1 października do 30 listopada 2016 r. zawarł dodatkowo umowę zlecenia (umowa nie jest zawarta z własnym pracodawcą oraz nie jest wykonywana na jego rzecz).

Rencista z tytułu umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Z obydwu tytułów obowiązkowa jest składka zdrowotna. Zgodnie bowiem z art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej, w przypadku gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, o którym mowa w art. 66 ust. 1 tej ustawy, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie.

Umowa cywilnoprawna zawarta z własnym pracodawcą lub wykonywana na rzecz własnego pracodawcy

Zgodnie z art. 9 ust. 4b ustawy o sus, osoby z ustalonym prawem do emerytury lub renty podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli umowa agencyjna, umowa zlecenia lub inna umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, a także umowa o dzieło, została zawarta z pracodawcą, z którym emeryt lub rencista pozostaje równocześnie w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Zarówno z umowy cywilnoprawnej, jak i umowy o pracę obowiązkowa jest składka zdrowotna (art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej).

Na okres od 1 października do 31 grudnia 2016 r. spółka z o.o. zawarła umowę o dzieło z własnym pracownikiem mającym ustalone prawo do emerytury. Z tytułu wykonywania umowy o dzieło emeryt podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (wszystkich ryzyk) i ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Zakład pracy zawarł na okres od 1 września do 31 grudnia 2016 r. umowę zlecenia z osobą mającą ustalone prawo do renty, będącą równocześnie jego pracownikiem. Z tytułu umowy zlecenia podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu. Zakład pracy nie zgłasza rencisty do przedmiotowych ubezpieczeń. Przychód z tytułu umowy zlecenia sumuje z przychodem ze stosunku pracy i wykazuje łącznie jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia w jednym bloku raportu ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 2 1.

Wykonywanie kilku umów cywilnoprawnych

W sytuacji, gdy emeryt lub rencista spełnia warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku umów cywilnoprawnych (czyli umowy zlecenia, umowy agencyjnej lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia), to jest objęty obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej, a także z pozostałych umów, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od minimalnego wynagrodzenia. Dopiero gdy łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie tych umów osiągnie kwotę minimalnego wynagrodzenia, z kolejnych umów nie podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych. Należy jednak zaznaczyć, że z każdej z tych umów składka na ubezpieczenie zdrowotne będzie miała charakter obowiązkowy. Jak bowiem stanowi art. 82 ust. 2 ustawy zdrowotnej, w przypadku gdy w ramach jednego z tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego wymienionych w art. 66 ust. 1 tej ustawy ubezpieczony uzyskuje więcej niż jeden przychód, składka na ubezpieczenie zdrowotne jest opłacana od każdego z uzyskanych przychodów odrębnie.

Emeryt wykonuje umowy zlecenia zawarte w dwóch zakładach pracy:

• pierwsza umowa została zawarta pod koniec marca 2016 r. na okres od 1 kwietnia do 31 grudnia 2016 r., za wynagrodzeniem miesięcznym 1.200 zł, wypłacanym ostatniego dnia roboczego miesiąca,
   
• druga umowa została zawarta 1 września 2016 r. na okres od 1 września do 31 grudnia 2016 r., za wynagrodzeniem 1.300 zł, wypłacanym ostatniego dnia roboczego miesiąca.

Emeryt w okresie od 1 września do 31 grudnia 2016 r. z tytułu wykonywania obydwu umów zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, dobrowolnie chorobowemu oraz obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Przyjmujemy dane z poprzedniego przykładu, z tym że z pierwszej umowy zlecenia emeryt uzyskuje wynagrodzenie w wysokości 1.900 zł. Emeryt z pierwszej umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, dobrowolnie chorobowemu oraz obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Natomiast z tytułu wykonywania drugiej umowy zlecenia ubezpieczenia społeczne są dobrowolne, a obowiązkowa jest składka na ubezpieczenie zdrowotne.

Umowy cywilnoprawne wykonywane przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność

Prowadzenie przez emeryta i rencistę (z zastrzeżeniem, o którym mowa dalej) pozarolniczej działalności nie stanowi dla niego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Tym samym w razie wykonywania przez te osoby dodatkowo umowy cywilnoprawnej (zlecenia, agencyjnej, innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia), obowiązek ubezpieczeń społecznych powstaje tylko z umowy cywilnoprawnej.

Osoba z ustalonym prawem do emerytury wykonuje umowę zlecenia i jednocześnie prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Umowa zlecenia nie jest wykonywana w ramach prowadzonej działalności. Osoba ta obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym z umowy zlecenia, z działalności przedmiotowe ubezpieczenia są dobrowolne.

Z obydwu tytułów obowiązkowa jest składka zdrowotna.

Inaczej jest jednak w przypadku osoby prowadzącej działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, mającej ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z tzw. systemu powszechnego, tj. osób mających prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, o której mowa w ustawie emerytalnej oraz ustawie z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy... (Dz. U. z 2015 r. poz. 1242). Jeśli osoby te wykonują umowę cywilnoprawną, to w tej sytuacji następuje zbieg tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Jak wyjaśnił ZUS w poradniku pt. "Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz ustalania podstawy wymiaru składek osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących", dostępnym na stronie internetowej www.zus.pl: "(...) Obowiązek ubezpieczeń społecznych osób mających ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy dotyczy także osób, które po dopełnieniu obowiązku uzyskania odpowiedniego wpisu, zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej, w ramach tej działalności wykonują wolny zawód oraz do osób, które działalność gospodarczą prowadzą w ramach spółki cywilnej. Zasada ta nie dotyczy osób:

• prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, które mają ustalone prawo do renty innej niż renta z tytułu niezdolności do pracy,
   
• mających ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, które prowadzą pozarolniczą działalność inną niż pozarolnicza działalność gospodarcza,
   
• mających ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, które współpracują przy prowadzeniu pozarolniczej działalności,
   
• pobierających renty rodzinne,
   
• mających ustalone prawo do np. »wojskowych czy policyjnych rent inwalidzkich« przyznawanych z tytułu »niezdolności do służby« czy rent rolniczych z tytułu niezdolności do pracy, o których mowa w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (...)".

Dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, mającej ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z tzw. systemu powszechnego i wykonującej umowę cywilną następuje zbieg tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Jeżeli osoby te z działalności opłacają składki na ubezpieczenia społeczne na:

• zasadach ogólnych (od podstawy w wysokości 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego) - podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z działalności, a z umowy cywilnej dobrowolnie; mogą też zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, gdy podstawa wymiaru składek z umowy cywilnej na przedmiotowe ubezpieczenia w danym miesiącu wynosi co najmniej tyle ile najniższa podstawa wymiaru składek z działalności (czyli w 2016 r. co najmniej 2.433 zł),
   
• preferencyjnych warunkach (od podstawy w wysokości 30% minimalnego wynagrodzenia) - podlegają obowiązkowo przedmiotowym ubezpieczeniom z obydwu tytułów; jeśli jednak z umowy cywilnej uzyskują miesięczny przychód podlegający oskładkowaniu na poziomie co najmniej minimalnego wynagrodzenia (czyli w 2016 r. co najmniej 1.850 zł), to ubezpieczenia emerytalno-rentowe są obowiązkowe z umowy cywilnej, a z działalności dobrowolne; jeżeli z działalności jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zadeklaruje kwotę co najmniej minimalnego wynagrodzenia, to z umowy cywilnej przedmiotowe ubezpieczenia są dobrowolne.

Osoba z ustalonym prawem do renty z tytułu niezdolności do pracy prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Dodatkowo zawarła umowę zlecenia, w której odpłatność określono miesięcznie na kwotę 800 zł. Z działalności osoba ta opłaca składki na ubezpieczenia społeczne od kwoty wynoszącej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.

Osoba ta z działalności gospodarczej podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu,
   
• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu oraz
   
• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Natomiast z tytułu wykonywania umowy zlecenia obowiązkowo opłaca jedynie składkę na ubezpieczenie zdrowotne (ubezpieczenia społeczne są dobrowolne).

Umowy cywilnoprawne wykonywane w ramach prowadzonej działalności

Jeżeli przedsiębiorca wykonuje umowy cywilnoprawne (agencyjną, zlecenia, inną umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia) w ramach prowadzonej działalności, to takie umowy nie rodzą obowiązku ubezpieczeń społecznych. Nie powstaje też obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego. Co istotne ww. umowy (także umowa o dzieło) wykonywane w ramach prowadzonej działalności nie są tytułem do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, gdy są zawarte z własnym pracodawcą (wykonywane na jego rzecz).

Osoba z ustalonym prawem do renty z tytułu niezdolności do pracy prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej i z tego tytułu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu. Na okres od 1 lipca do 31 grudnia 2016 r. osoba ta zawarła w ramach prowadzonej działalności umowę zlecenia (przedmiot umowy jest taki sam jak prowadzonej działalności). Umowa zlecenia nie jest tytułem do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. A zatem w okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2016 r. nadal podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.

Powyższe nie ma zastosowania do umowy o zarządzanie, kontraktu menedżerskiego, wykonywanych w ramach prowadzonej działalności. Przychody z tytułu wykonywania tych umów w ramach prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej zalicza się do przychodów z działalności wykonywanej osobiście (art. 13 pkt 9 ustawy o pdof). Jak wyjaśnił ZUS w poradniku pt. "Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz ustalania podstawy wymiaru składek osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych", dostępnym na stronie internetowej www.zus.pl: "(...) Dla menedżera, który ma wpis do CEIDG w zakresie zarządzania i jednocześnie ma zawartą umowę kontraktu menedżerskiego na zarządzanie i jeżeli przychód uzyskiwany z tej umowy - dla potrzeb opłacania podatku dochodowego od osób fizycznych - jest przychodem z działalności wykonywanej osobiście to umowa kontraktu menedżerskiego jest traktowana jako tytuł do ubezpieczeń społecznych, a nie jako umowa wykonywana w ramach działalności gospodarczej. Wymieniona osoba podlega wówczas ubezpieczeniom jako zleceniobiorca (wykonywanie kontraktu menedżerskiego o charakterze umowy o świadczenie usług). Obowiązkowe są dla niej ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie wypadkowe. Ubezpieczenie chorobowe jest dla niej dobrowolne.

Natomiast w sytuacji, gdy w ramach posiadanego wpisu do CEIDG dana osoba osiąga przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej (w rozumieniu przepisów podatkowych) i równocześnie osiąga przychody na podstawie kontraktu menedżerskiego (przychody z działalności wykonywanej osobiście), następuje zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych (...).

Należy podkreślić, iż zgodnie z Uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2015 r., sygn. akt III UZP 2/15, tytułem do podlegania ubezpieczeniom społecznym przez członka zarządu spółki akcyjnej, który zawarł z tą spółką umowę o świadczenie usług w zakresie zarządzania w ramach prowadzonej przez siebie pozarolniczej działalności gospodarczej, jest umowa o świadczenie usług (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Sąd Najwyższy nadał uchwale moc zasady prawnej oraz zastrzegł, że przedstawiona w niej wykładnia wiąże od dnia podjęcia uchwały.". W świetle powyższego emeryt i rencista podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania takiej umowy. Jeżeli w ramach posiadanego wpisu do ewidencji działalności gospodarczej osiąga także przychody z działalności pozarolniczej (w rozumieniu przepisów podatkowych) i jednocześnie przychody z wykonywania umowy o zarządzanie (kontraktu menedżerskiego), to w takiej sytuacji, ze względu na ustalone prawo do emerytury lub renty (z wyłączeniem renty z tytułu niezdolności do pracy z systemu powszechnego), osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu wykonywania ww. umowy, a z działalności gospodarczej dobrowolnie. W przypadku zaś osób mających ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z sytemu powszechnego zbieg obowiązkowych ubezpieczeń należy rozstrzygnąć zgodnie z art. 9 ust. 2a ustawy o sus (opisany w niniejszym dodatku na str. 14-15).

Ustalenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zleceniobiorcy stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli w umowie odpłatność określono kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie (art. 18 ust. 3 ustawy o sus). W przypadku, gdy w umowie odpłatność określono w inny niż wskazany powyżej sposób, to podstawę wymiaru składek na przedmiotowe ubezpieczenia stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Natomiast z tytułu umowy cywilnoprawnej zawartej z własnym pracodawcą lub wykonywanej na rzecz własnego pracodawcy, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu jej wykonywania, niezależnie od określenia odpłatności za jej wykonywanie (art. 18 ust. 1a ustawy o sus).

W przychodzie stanowiącym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne nie należy uwzględniać przychodów wyłączonych z tej podstawy na mocy rozporządzenia składkowego. Zgodnie bowiem z § 5 ust. 2 rozporządzenia składkowego, przepisy § 2-4 tego rozporządzenia stosuje się odpowiednio przy ustalaniu podstawy wymiaru składek m.in. osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne zleceniobiorcy stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób, z zastrzeżeniem, że:

• nie stosuje się jej ograniczenia do trzydziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego,
   
• pomniejsza się ją o kwoty składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez zleceniobiorcę.

Dla zleceniobiorcy, dla którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, w raporcie miesięcznym (lub korygującym) za dany miesiąc należy uwzględniać przychód wypłacony bądź postawiony do jego dyspozycji w tym miesiącu. Za miesiąc, w którym zleceniobiorca nie uzyskał przychodu podlegającego oskładkowaniu, należy wykazać go w imiennym raporcie miesięcznym z "zerowymi" podstawami wymiaru i z "zerowymi" składkami.

Składki na Fundusz Pracy i FGŚP

Za zleceniobiorcę podlegającego obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, zleceniodawca zobowiązany jest również do opłacania składki na Fundusz Pracy, oczywiście o ile osoba ta nie osiągnęła wieku wynoszącego co najmniej 55 lat - kobiety i co najmniej 60 lat - mężczyźni.

Sposób ustalania podstawy wymiaru składek na Fundusz Pracy oraz ich rozliczania jest analogiczny jak dla pracowników - co omówiono na str. 7-9.

Generalnie składki na Fundusz Pracy opłaca pracodawca lub jednostka organizacyjna za osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia - art. 104 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy o promocji zatrudnienia. Ilekroć w ww. ustawie jest mowa o pracodawcy, oznacza to jednostkę organizacyjną, chociażby nie posiadała osobowości prawnej, a także osobę fizyczną, jeżeli zatrudniają one co najmniej jednego pracownika - art. 2 ust. 1 pkt 25 ww. ustawy. ZUS, interpretując powyższy przepis (por. poradnik pt. "Zasady opłacania składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych", dostępny na stronie internetowej www.zus.pl), wyjaśnił, że w przypadku zleceniodawców będących osobami fizycznymi - obowiązek opłacania składek za zleceniobiorców (osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub innej umowy o świadczenie usług) ciąży tylko na tych, którzy zatrudniają co najmniej jednego pracownika.

Składkę na Fundusz Pracy opłaca się za zleceniobiorcę, jeżeli z umowy zlecenia (także agencyjnej, innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a podstawa wymiaru składek na przedmiotowe ubezpieczenia wynosi w przeliczeniu na okres miesiąca co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie za pracę (art. 104 ust. 1 i art. 107 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia). Składka na Fundusz Pracy za zleceniobiorcę może być należna także wówczas, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od minimalnego wynagrodzenia. Chodzi tutaj o sytuację, gdy zleceniobiorca ma również inny tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, a łączna kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tych tytułów wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę. Zleceniobiorca, do którego powyższe ma zastosowanie składa stosowne oświadczenie. Tak wynika z art. 104 ust. 3 i 4 i art. 107 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia.

Uwaga: Jak wyjaśnił ZUS w przypadku wykonywania umowy cywilnej przez niepełny miesiąc nie dokonuje się przeliczenia przychodu na okres miesiąca. Stosowne przeliczenie powinno być dokonane, gdy umowa zlecenia (agencyjna lub inna umowy o świadczenie usług) zawierana jest na kilka miesięcy, z określonym w umowie wynagrodzeniem za pracę w stawce miesięcznej. Jak czytamy w powołanym wcześniej poradniku: "(...) w sytuacji gdy zleceniobiorca wykonywał pracę przez niepełny miesiąc np. z uwagi na rozpoczęcie lub zakończenie wykonywania umowy zlecenia w trakcie miesiąca, chorobę lub inną nieobecność w pracy, za który uzyskał przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w wysokości niższej od minimalnego wynagrodzenia za pracę, należy ustalić, ile wyniosłaby podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, gdyby wykonywał on pracę przez cały miesiąc. Jeśli ustalona w ten sposób wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe będzie co najmniej równa kwocie minimalnego wynagrodzenia za pracę, zleceniodawca ma obowiązek opłacenia składki na Fundusz Pracy za tego zleceniobiorcę. Przy czym, podstawę wymiaru tej składki zawsze będzie stanowił przychód z tytułu wykonywania tej umowy w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przeliczenie podstawy wymiaru składek na okres miesiąca dokonywane jest tylko i wyłącznie w celu ustalenia obowiązku opłacania składki na Fundusz Pracy za dany miesiąc.

Jeżeli natomiast w umowie nie określono wynagrodzenia za jej wykonanie w kwotowej stawce miesięcznej, ale w kwotowej stawce godzinowej, kwotowej stawce akordowej czy prowizyjnie, dla potrzeb ustalenia obowiązku opłacania składki na Fundusz Pracy nie dokonuje się przedmiotowego przeliczenia podstawy wymiaru składek. W takiej sytuacji o obowiązku opłacania składki na Fundusz Pracy za zleceniobiorcę decyduje rzeczywista wysokość osiągniętego przychodu stanowiącego podstawę wymiaru tych składek. (...)".

Spółka jawna zawarła umowę zlecenia na okres od 1 lipca do 31 sierpnia 2016 r. z osobą z ustalonym prawem do renty z tytułu niezdolności do pracy (w wieku 51 lat), dla której wykonywanie zlecenia jest jedynym tytułem do ubezpieczeń. W umowie zlecenia wynagrodzenie określone zostało kwotowo - miesięcznie 2.000 zł. Za zleceniobiorcę spółka z o.o. obowiązana była opłacać składkę na Fundusz Pracy.

Przyjmujemy założenia z poprzedniego przykładu, z tym że wynagrodzenie zostało określone prowizyjnie. Spółka wypłaciła tej osobie odpowiednio: w lipcu - 1.200 zł, a w sierpniu - 1.890 zł. W tym przypadku dla celów ustalenia obowiązku opłacania składki na Fundusz Pracy nie dokonuje się przeliczenia wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe na okres miesiąca. Ponieważ podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w lipcu 2016 r. była niższa niż minimalne wynagrodzenie, spółka nie miała obowiązku opłacania składki na Fundusz Pracy za ten miesiąc. Była natomiast obowiązana opłacić składkę na Fundusz Pracy za sierpień 2016 r.

Spółka z o.o. zatrudnia rencistę (w wieku 49 lat) na podstawie umowy zlecenia. W umowie wynagrodzenie określono miesięcznie na kwotę 800 zł. Osoba ta jest jednocześnie zatrudniona w innym podmiocie na podstawie umowy o pracę na 1/2 etatu, za wynagrodzeniem w wysokości 1.500 zł. Umowy zlecenia nie wykonuje na rzecz tego podmiotu. Spółka z o.o. opłaca za zleceniobiorcę składkę na Fundusz Pracy, ponieważ zleceniobiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz uzyskuje przychód z umowy zlecenia łącznie z przychodem z umowy o pracę stanowiącym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia. Zleceniobiorca powinien złożyć w spółce z o.o. oraz pracodawcy stosowne oświadczenia.

Pracodawcy objęci przepisami ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych... opłacają za zleceniobiorców także składkę na FGŚP. W myśl art. 10 tej ustawy, za pracownika uważa się osobę fizyczną, która zgodnie z przepisami polskiego prawa m.in. wykonuje pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, jeżeli z tego tytułu podlega obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych (z wyjątkiem małżonka pracodawcy, a także jego dzieci własnych, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobionych, rodziców, macochy i ojczyma oraz osób przysposabiających, a także rodzeństwa, wnuków, dziadków, zięciów i synowych, bratowych, szwagierek i szwagrów oraz osób wykonujących pracę zarobkową w gospodarstwie domowym). Co istotne obowiązek ten mają tylko za zleceniobiorców, którzy nie ukończyli co najmniej 55 lat - kobiety i co najmniej 60 lat - mężczyźni.

Jak już wskazano, składki na Fundusz Pracy i FGŚP opłaca się za okres trwania obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, w trybie i na zasadach przewidzianych dla składek na ubezpieczenia społeczne. A zatem płatnicy składek nie są zobowiązani do odprowadzania składek na Fundusz Pracy i FGŚP za osoby, które z tytułu wykonywania umowy cywilnoprawnej podlegają dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Spółka z o.o. zatrudniła na podstawie umowy zlecenia osobę w wieku 48 lat z ustalonym prawem do renty z tytułu niezdolności do pracy. Z tego tytułu uzyskuje ona miesięczne wynagrodzenie w wysokości 1.100 zł. Osoba ta jest równocześnie pracownikiem innego podmiotu i nie wykonuje zlecenia na rzecz własnego pracodawcy. Z umowy o pracę uzyskuje wynagrodzenie w wysokości 1.850 zł. Zatem z umowy zlecenia nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, a jedynie dobrowolnie. Obowiązkowe jest tylko ubezpieczenie zdrowotne.

Spółka z o.o. nie opłaca za tę osobę składek na Fundusz Pracy i FGŚP.