Dodatkowe wynagrodzenie roczne na zasadach ustawowych

Warunki nabycia prawa do trzynastki

Dodatkowe wynagrodzenie roczne przysługuje osobom zatrudnionym w sferze budżetowej i w praktyce kadrowej nazywane jest trzynastką. Zasady nabywania prawa, ustalania wysokości i wypłacania dodatkowego wynagrodzenia rocznego oraz katalog osób wyłączonych określa ustawa o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej, zwana dalej ustawą o dodatkowym wynagrodzeniu. Pracownikom nieobjętym ustawą podobne uprawnienia mogą przyznawać zakładowe przepisy o wynagradzaniu (układy zbiorowe, regulaminy) lub umowa o pracę. W wymienionych aktach prawa wewnątrzzakładowego lub postanowieniach umownych należy precyzyjnie ustalić wysokość oraz warunki, na jakich przysługuje świadczenie.

Pracownik objęty ustawą o dodatkowym wynagrodzeniu nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego lub co najmniej 6 miesięcy. W drugim przypadku pracownik nabywa prawo do świadczenia w wysokości proporcjonalnej - w praktyce polega to na przyjęciu do podstawy wynagrodzenia wypłaconego za okres przepracowany. Jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 października 2011 r., sygn. akt I PK 263/10: "(...) Okresy przepracowane należy rozumieć jako okresy faktycznie (efektywnie) przepracowane u danego pracodawcy. (...)". Podlegają więc wyłączeniu z nich wszystkie absencje w pracy, z wyjątkiem urlopu wypoczynkowego. Zaliczanie urlopu do okresów efektywnej pracy wywodzi się z art. 4 ust. 1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu, w myśl którego wynagrodzenie za urlop jest wliczane do podstawy wynagrodzenia rocznego. Zdaniem Sądu Najwyższego na analogicznych zasadach jak urlop wypoczynkowy należy traktować zwolnienie od pracy na czas kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej (por. uchwała z dnia 13 grudnia 2005 r., sygn. akt II PZP 9/05). Natomiast w uchwale z dnia 7 lipca 2011 r., sygn. akt III PZP 3/11, SN wyjaśnił, że: "Okresy pobierania przez pracownika niezdolnego do pracy wynagrodzenia i zasiłku chorobowego nie podlegają wliczeniu do 6-miesięcznego okresu przepracowanego w danym roku kalendarzowym, wymaganego do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego (...).". Podobnie należy kwalifikować okresy opieki nad członkiem rodziny.

Prawo do wynagrodzenia rocznego, zgodnie z art. 3 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu, nie przysługuje w przypadkach:

• nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy trwającej dłużej niż dwa dni,
   
• stawienia się do pracy lub przebywania w pracy w stanie nietrzeźwości,
   
• wymierzenia pracownikowi kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub ze służby,
   
• rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Kiedy nie trzeba przepracować 6 miesięcy?

Warunek przepracowania co najmniej 6 miesięcy jest w wielu przypadkach wyłączony, a mianowicie w razie:

1) nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim zgodnie z organizacją pracy szkoły (szkoły wyższej),

2) zatrudnienia pracownika do pracy sezonowej, jeżeli umowa o pracę została zawarta na sezon trwający nie krócej niż trzy miesiące,

3) powołania pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej,

4) rozwiązania stosunku pracy w związku z:

• przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne,
   
• przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem,
   
• likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy,
   
• likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją,

5) podjęcia zatrudnienia:

• w wyniku przeniesienia służbowego,
   
• na podstawie powołania lub wyboru,
   
• w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy,
   
• w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją,
   
• po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej,

6) korzystania:

• z urlopu wychowawczego,
   
• z urlopu macierzyńskiego,
   
• z urlopu ojcowskiego,
   
• z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
   
• z urlopu dla poratowania zdrowia,
   
• przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego,

7) korzystania z urlopu rodzicielskiego (przykład 1),

8) wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika.

Wysokość trzynastki

Wynagrodzenie roczne ustalono na poziomie 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie, tzw. podstawy wymiaru. Do tej podstawy wlicza się wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop (przykład 2), a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy (art. 4 ust. 1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu).

Termin wypłaty wynagrodzenia rocznego za dany rok kalendarzowy upływa 31 marca następnego roku, a jeżeli z pracownikiem rozwiązano stosunek pracy w związku z likwidacją pracodawcy - w dniu ustania zatrudnienia.

W literaturze przedmiotu sporna pozostaje kwestia dodatku stażowego za czas choroby. W myśl przepisów rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1786), dodatek za wieloletnią pracę przysługuje pracownikowi samorządowemu za dni, za które otrzymuje wynagrodzenie oraz za dni nieobecności w pracy z powodu niezdolności do pracy wskutek choroby albo konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny opłaconej zasiłkiem z ubezpieczenia społecznego. Niektórzy autorzy twierdzą, że część dodatku za okresy choroby czy opieki należy wyłączyć z podstawy wynagrodzenia rocznego. Innego zdania jest Departament Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, który w stanowisku z dnia 20 stycznia 2010 r. (udostępnionym naszemu Wydawnictwu) w sprawie wliczania dodatku stażowego do podstawy trzynastki odwołuje się do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu... (Dz. U. z 1997 r. nr 2, poz. 14 ze zm.), które tę część dodatku także przyjmuje do podstawy (patrz pkt 2 dodatku).