Powody kontroli

Pracodawców zwykle interesuje powód, dla którego inspektor pracy zawitał do ich zakładu. W praktyce kontrole spowodowane są jedną z trzech przyczyn:

• harmonogramem kontroli - ustalanym centralnie na cały rok planem kontroli dla inspektorów w całym kraju lub też dla poszczególnych województw (tj. okręgowych inspektoratów pracy). Harmonogram może uwzględniać typy podmiotów kontrolowanych (np. banki, sklepy wielkopowierzchniowe itp.) lub też problemy sezonowe (np. odśnieżanie dachów);
   
• realizacją tematów - również one ustalane są centralnie dla całego kraju lub poszczególnych województw i determinują przedmiotowy zakres kontroli (np. czas pracy, wynagrodzenia, urlopy, legalność zatrudnienia, przestrzeganie przepisów bhp itp.);
   
• skargami - czyli pismami wpływającymi do PIP głównie od aktualnie zatrudnionych i byłych pracowników, jak również związków zawodowych lub społecznych inspektorów pracy.

Podstawowa wątpliwość pracodawcy dotyczy tego, czy kontrola nie jest przeprowadzana w następstwie skargi. Na to pytanie rzadko jednak uda się uzyskać odpowiedź od inspektora. Przepisy zakazują bowiem ujawnienia tej okoliczności podmiotowi kontrolowanemu (art. 44 ust. 3 ustawy o PIP oraz art. 15 lit. c Konwencji MOP nr 81). Jedynie w sytuacji, gdy skarżący wyraził na piśmie zgodę na ujawnienie faktu złożenia skargi, inspektor pracy może oficjalnie powołać się na to przed pracodawcą. W tych okolicznościach inspektor może ograniczyć się do skontrolowania jedynie faktów opisanych w skardze i dotyczących wyłącznie osoby ją składającej. W większości przypadków skarżący nie wyrażają jednak zgody na ujawnienie faktu złożenia przez nich skargi, w związku z czym inspektor pracy musi dołożyć wszelkich starań, by ukryć powód przeprowadzenia kontroli.

Stefan Nowak złożył skargę na swojego byłego pracodawcę podnosząc, że nie otrzymał wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych za ostatnie 2 miesiące. Były pracownik nie wyraził zgody na ujawnienie pracodawcy faktu złożenia skargi. Inspektor pracy rozpoczynając kontrolę przekaże pracodawcy informację, że będzie dotyczyć ona kwestii związanych z wypłatą wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy oraz poprosi o imienną listę aktualnie zatrudnionych i zwolnionych w ostatnim czasie pracowników. Z listy tej wybierze kilka (kilkanaście) nazwisk pracowników, w stosunku do których sprawdzi prawidłowość wypłacania wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy.

Skargi składają przeważnie aktualnie zatrudnieni i byli pracownicy. Coraz częściej do PIP wpływają również zgłoszenia anonimowe, które z reguły nie są rozpatrywane, gdyż nie spełniają wymogów formalnych, tj. nie zawierają wskazania osoby, od której pochodzą oraz jej adresu (art. 63 § 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, Dz. U. z 2016 r. poz. 23 z późn. zm.). Na zasadzie wyjątku o rozpoznaniu anonimu i przeprowadzeniu na jego podstawie kontroli, może zadecydować okręgowy inspektor pracy. Stanie się tak w szczególności, jeśli skarga dotyczy sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników.

Sporadycznie zdarza się, że inspektorzy podejmują czynności kontrolne na podstawie telefonicznego zgłoszenia (również anonimowego), jeśli dotyczy ono bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników lub osób postronnych. Podobnie jest w przypadku nieprawidłowości opisywanych w mediach (np. prasie, radiu czy telewizji).

Do PIP zgłoszono telefonicznie, że na skrzyżowaniu ulic Morskiej i Kapitańskiej w Gdyni przeprowadzany jest remont kanalizacji, a robotnicy nie zabezpieczyli wykopu. W tych okolicznościach zagrożenie bezpieczeństwa pracujących w wykopie i w jego pobliżu pracowników oraz znajdujących się w tym miejscu przechodniów, uzasadnia niezwłoczne podjęcie przez inspektora interwencji.

Przedmiotem skarg najczęściej są następujące zagadnienia:

• wynagrodzenia i inne świadczenia pieniężne - w 2015 r. stanowiły około 36% ogólnej liczby skarg i dotyczyły głównie takich nieprawidłowości, jak:
   
• niewypłacenia wynagrodzenia,
   
• niewypłacenia ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy,
   
• nieterminowego wypłacenia wynagrodzenia,
   
• niewypłacenia wynagrodzenia lub dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych,
   
• nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy - około 22% wszystkich skarg i dotyczyły:
   
• niepotwierdzenia na piśmie rodzaju i warunków zatrudnienia,
   
• niewydania świadectwa pracy,
   
• błędów w treści świadectw pracy,
   
• nieprawidłowości związanych z wypowiadaniem umów o pracę,
   
• niezgodności rodzaju zawartej umowy z charakterem wykonywanej pracy (np. umowa zlecenia zamiast umowy o pracę),
   
• warunki pracy - 17,5% wszystkich skarg i dotyczyły:
   
• braku lub niewłaściwie przeprowadzonego badania wstępnego,
   
• braku szkoleń w zakresie bhp,
   
• wszelkich zaniedbań stwarzających lub mogących stwarzać zagrożenie życia i zdrowia pracowników,
   
• czas pracy - około 9,5% ogólnej liczby skarg i dotyczyły:
   
• nieprawidłowości w zakresie pracy w godzinach nadliczbowych (w szczególności brak rekompensaty takiej pracy),
   
• ewidencjonowania czasu pracy (np. prowadzenie podwójnej dokumentacji z tego zakresu),
   
• konieczności wykonywania pracy w dni wolne, niedziele i święta,
   
• zatrudniania z naruszeniem przepisów o odpoczynku (dane zaczerpnięte ze sprawozdania Głównego Inspektora Pracy z działalności PIP za 2015 r. zamieszczone na stronie: www.pip.gov.pl).

Jeśli w zakładzie pracy występuje choćby jeden z ww. problemów, to pracodawca powinien liczyć się z możliwością odwiedzenia przez inspektora. W szczególności dotyczy to kwestii związanych z niewypłaceniem pracownikom wynagrodzenia za pracę lub innych świadczeń pieniężnych należnych ze stosunku pracy. Doświadczenie wskazuje, że pracownicy znoszą różne niedogodności związane z pracą (np. pracę w godzinach nadliczbowych, brak odpoczynków czy nieodpowiednie warunki bhp), dopóki otrzymują należne im wynagrodzenie. Jeśli jednak pracodawca zaprzestaje wypłaty choćby niewielkiej części świadczeń, cierpliwość pracowników kończy się i decydują się oni na dochodzenie swoich praw.