Uprawnienia inspektora pracy

W celu umożliwienia inspektorowi pracy sprawnego przeprowadzenia kontroli ustawa o PIP przyznaje mu szereg uprawnień (art. 23 ust. 1 ustawy o PIP), takich jak prawo do:

• swobodnego wstępu na teren oraz do obiektów i pomieszczeń podmiotów kontrolowanych - nawet jeśli w zakładzie pracy obowiązują przepustki lub pracownicy poddawani są rewizjom osobistym - rygory te nie dotyczą inspektora pracy;
   
• przeprowadzania oględzin obiektów, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy - w ramach których inspektor może zwizytować cały zakład pracy, w tym pomieszczenia, w których pracownicy nie świadczą stale pracy, a jedynie wykonują sporadyczne czynności;
   
• żądania od pracodawcy oraz od wszystkich pracowników lub osób, które są lub były zatrudnione, albo które wykonują lub wykonywały pracę na jego rzecz na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą oraz wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z przeprowadzaną kontrolą. Inspektor może zgłosić to żądanie w formie ustnej lub na piśmie, a w przypadkach niecierpiących zwłoki również przy użyciu środków łączności takich jak telefon czy e-mail;

Inspektor przeprowadzał kontrolę na okoliczność dyskryminacji pracownicy kadr. Na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach osobowych porównał kwalifikacje i doświadczenie zawodowe tej pracownicy z innymi kadrowymi oraz otrzymywane przez nie wynagrodzenia. Przeprowadzona analiza wykazała, że pierwsza z wymienionych otrzymywała niższe wynagrodzenie niż pozostałe kadrowe, pomimo posiadania podobnych lub wyższych kwalifikacji i stażu pracy. W celu wyjaśnienia przyczyn takiego stanu rzeczy inspektor pracy przesłuchał więc na tę okoliczność pracodawcę, kierownika działu HR, który był przełożonym zainteresowanej oraz pozostałe kadrowe.
 

• żądania okazania dokumentów dotyczących budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy, planów i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej, wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej działalności podmiotu kontrolowanego, dostarczenia próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia analiz lub badań, gdy mają one związek z przeprowadzaną kontrolą. Z tego uprawnienia inspektorzy korzystają przy okazji przeprowadzania odbiorów, czyli kontroli sprawdzających czy nowo wybudowany lub przebudowany obiekt budowlany lub jego część może zostać dopuszczona do eksploatacji np. czy przy budowie nie dokonano jakiś samowolnych odstępstw od zatwierdzonych planów;

Inspektor przeprowadzał kontrolę w firmie, w której około 60 pracowników pracowało na jednej hali (tzw. "open-space"). Osoby, których biurka znajdowały się w pobliżu okien miały zapewnione dostateczne oświetlenie, lecz inspektor miał wątpliwości, czy warunek ten jest spełniony w stosunku do osób pracujących w głębi pomieszczenia. W związku z tym zażądał od pracodawcy przedstawienia pomiarów oświetlenia w tym pomieszczeniu, a w szczególności na stanowiskach pracy usytuowanych w jego głębi.
 

• żądania przedłożenia akt osobowych i wszelkich dokumentów związanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy. Inspektor może żądać okazania dokumentów związanych z wykonywaniem pracy przez osoby zatrudnione w firmie (np. akt osobowych, umów cywilnoprawnych, ewidencji czasu pracy, list płac oraz potwierdzeń wypłaty wynagrodzenia). Uprawnienie to nie rozciąga się na inne dokumenty (np. rachunkowe);

Inspektor otrzymał do rozpoznania skargę kierowcy twierdzącego, że regularnie świadczył pracę w wolne soboty. Dowodem na tę okoliczność miały być faktury za paliwo, których żądał na stacjach benzynowych przy okazji tankowania w trasie. W trakcie kontroli inspektor zażądał okazania ewidencji czasu pracy - do czego był uprawniony, gdyż jest to dokument związany z zatrudnieniem. Wynikało z niej jednak, że kierowca świadczył pracę jedynie od poniedziałku do piątku. W związku z tym inspektor poprosił również o okazanie faktur za paliwo oraz dokumentów przewozowych wypełnionych przez pracownika w poprzednim miesiącu. Pracodawca może odmówić udostępnienia tych dokumentów, gdyż nie stanowią one dokumentacji kadrowo-płacowej.
 

• żądania od pracodawcy delegującego pracownika na terytorium RP lub osoby działającej w jego imieniu informacji, dokumentów lub oświadczeń w sprawach delegowania pracowników na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, dotyczących kontroli przeprowadzanych w oparciu o przepisy ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o delegowaniu pracowników w ramach świadczenia usług (Dz. U. poz. 868);
   
• zapoznania się z decyzjami wydanymi przez inne organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacją - o tym, że zakład był kontrolowany przez inny organ inspektor pracy dowie się z książki kontroli, którą muszą prowadzić wszyscy przedsiębiorcy (art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz. U. z 2016 r. poz. 1829 z późn. zm.);
   
• utrwalania przebiegu i wyników oględzin obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy, za pomocą aparatury i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku. Inspektorzy korzystają z tych uprawnień szczególnie podczas kontroli dotyczących technicznego bhp oraz wypadków. Jest to często jedyny dowód na to, jaki stan faktyczny istniał w momencie rozpoczęcia kontroli. Wykonane przez inspektora zdjęcia i nagrania stanowią załącznik do protokołu z kontroli (a więc są jego integralną częścią) i mogą być dowodem w postępowaniu sądowym, wszczętym na wniosek inspektora pracy o ukaranie osoby winnej wykroczenia;

Inspektor podejmujący kontrolę na budowie dostrzegł, zbliżając się do ogrodzenia, że robotnicy pracujący na wysokości nie używają kasków. Zrobił kilka zdjęć i wkroczył na teren zakładu w celu skierowania pracowników do innych prac do czasu wyposażenia ich w wymagane środki ochrony indywidualnej. Gdy inspektor przedstawił się przy wejściu na teren budowy, kierownik natychmiast przekazał tę informację świadczącym na wysokości pracę robotnikom, którzy opuścili swoje stanowiska pracy i zeszli na ziemię. Gdyby inspektor nie zrobił w porę zdjęć, nie byłby w stanie udowodnić pracodawcy, że na terenie prowadzonej przez niego inwestycji nie są przestrzegane przepisy bhp.
 

• wykonywania niezbędnych dla celów kontroli odpisów lub wyciągów z dokumentów, jak również zestawień i obliczeń sporządzanych na podstawie dokumentów, a w razie potrzeby żądania ich od podmiotu kontrolowanego. Dokumentem jest każdy przedmiot mogący mieć znaczenie prawne dla wyników kontroli, o czym decyduje sam kontrolujący. Przymiot taki mają m.in. pisemne oświadczenia, potwierdzenia urzędowe, wydruki czy elektroniczne zapisy wskazujące na sposób realizacji obowiązków wynikających z faktu zatrudnienia pracowników (np. ewidencja czasu pracy, polecenia wyjazdów służbowych, wykresówki i wydruki obrazujące czas pracy kierowców, wnioski urlopowe, listy płac, potwierdzenia dokonania przelewów). Inspektor pracy może je sprawdzić na miejscu w zakładzie lub poprosić o wykonanie potwierdzonej za zgodność z oryginałem kserokopii, którą dołączy do protokołu z kontroli. Stanie się ona materiałem dowodowym włączonym do dokumentacji z kontroli. W celu ułatwienia sobie pracy inspektor może żądać również sporządzenia zestawień lub obliczeń;

Przedmiotem kontroli było wykorzystanie przez pracowników zaległych urlopów. Aby nie sprawdzać wniosków urlopowych poszczególnych pracowników z ewidencją czasu pracy, inspektor pracy zażądał sporządzenia przez służby kadrowe pracodawcy zestawienia ilości dni zaległego urlopu wypoczynkowego wybranych pracowników.
 

• sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę lub przebywających na terenie podmiotu kontrolowanego, ich przesłuchiwania i żądania oświadczeń w sprawie legalności zatrudnienia lub prowadzenia innej działalności zarobkowej;
   
• korzystania z pomocy biegłych i specjalistów oraz akredytowanych laboratoriów.

Uwaga! Inspektor jest zobowiązany do zachowania w tajemnicy informacji powziętych w związku z kontrolą, a obowiązek ten trwa również po ustaniu zatrudnienia w PIP (art. 45 ustawy o PIP).