Kontrola przestrzegania wypłaty minimalnej stawki godzinowej

Aby podnieść rangę wprowadzanych zmian ustawodawca wprowadził od razu wykroczenie polegające na wypłacaniu przyjmującemu zlecenie lub świadczącemu usługi wynagrodzenia za każdą godzinę wykonywania usługi lub świadczenia zlecenia w wysokości niższej niż obowiązująca w danym roku wysokość minimalnej stawki godzinowej. Działanie takie, zgodnie z art. 8e ustawy o minimalnym wynagrodzeniu, podlega karze grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł. W myśl art. 8f powyższej ustawy, orzekanie w tych sprawach następuje w trybie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, a na podstawie jego art. 17 § 2 oskarżycielem publicznym w takich sprawach jest inspektor pracy.

Przyjęto zatem, że to Państwowa Inspekcja Pracy ma egzekwować wypłacanie wynagrodzenia w wysokości minimalnych stawek godzinowych, co wymagało od razu wprowadzenia także stosownych zmian w ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. poz. 786 ze zm.), dalej ustawie o PIP. Zadania Państwowej Inspekcji Pracy określone w art. 10 ustawy o PIP rozszerzono o kontrolę wypłacania wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej (ust. 1 pkt 15b). Kompetencje inspektorów pracy w opisywanej materii uregulowano w art. 11b ustawy o PIP, zgodnie z którym inspektorzy są uprawnieni do skierowania wystąpienia lub wydania polecenia w sprawie wypłacenia wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej. Wystąpienia mają formę pisemną i powinny zawierać wnioski pokontrolne i ich podstawę prawną, a polecenia są wydawane w formie ustnej podczas przeprowadzanej kontroli.

Kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy można zatem podzielić na środki pokontrolne (wystąpienie i polecenie) oraz wykroczeniowe, jednak ich zakres przedmiotowo nie pokrywa się, gdyż wykroczeniem jest jedynie wypłacanie wynagrodzenia za godzinę pracy w wysokości niższej niż minimalna stawka godzinowa. Zaniżeniem stawki jest oczywiście również niewypłacanie w ogóle wynagrodzenia zleceniobiorcom lub osobom świadczącym usługi.

Uwaga! Zgodnie ze stanowiskiem Głównego Inspektoratu Pracy z 2 stycznia 2017 r. (znak GNP-364/306-4560-23-1/16/PE/RP), sankcją wykroczeniową ustawodawca objął przypadki, gdy przyjmujący zlecenie lub świadczący usługi nie otrzymuje wynagrodzenia w minimalnej gwarantowanej ustawą wysokości. Zatem wykroczeniem nie są:

• nieustalenie w umowach zlecenia (o świadczenie usług) sposobu potwierdzania liczby godzin świadczonych usług czy wykonywania zlecenia,
   
• brak dokumentacji liczby godzin przepracowanych na podstawie umowy zlecenia w skali miesiąca,
   
• niewypłacanie wynagrodzenia co najmniej raz w miesiącu, mimo zawarcia umowy na dłuższy okres,
   
• rozliczanie się za wykonane usługi w innej formie niż pieniężna, np. deputaty lub barter, czyli rozliczenie "usługa za usługę", popularne w niektórych branżach,
   
• zaniżanie stawek z tytułu wykonanych usług, o ile zostanie wypłacona minimalna stawka za przepracowaną liczbę godzin, czyli np. wypłacenie wynagrodzenia za usługę po 13 zł za godzinę, mimo że ustalona stawka wynosiła np. 25 zł za godzinę,
   
• nieterminowe wypłacanie wynagrodzenia z tytułu umów zlecenia czy o świadczenie usług.

Znacznie szerszy wachlarz możliwości ma Państwowa Inspekcja Pracy, jeśli chodzi o środki pokontrolne, gdyż wszystkie wymienione powyżej przypadki naruszeń przepisów ustawy o minimalnym wynagrodzeniu, których nie można było uznać za wykroczenie mogą stanowić podstawę do wydania ustnego polecenia lub skierowania do podmiotu kontrolowanego wystąpienia. Inspektor pracy nie ma jednak uprawnienia do kwestionowania charakteru umów cywilnoprawnych i uznawania umów o dzieło, których nie dotyczy obowiązek stosowania minimalnych stawek godzinowych za umowy zlecenia, co potwierdził Główny Inspektorat Pracy w przywołanym powyżej stanowisku z 2 stycznia 2017 r.

Inspektor na kontroli w firmie stwierdził stosowanie na szeroką skalę umów cywilnoprawnych, których na dzień kontroli było dokładnie tyle samo co umów o pracę, czyli 200 i dla żadnej z nich nie była prowadzona ewidencja godzin przepracowanych. Z powyższej liczby 50 umów to umowy o dzieło, które nie podlegają kontroli przez PIP, a o ich istnieniu w takiej ilości inspektor może jedynie powiadomić ZUS. Organ rentowy w ramach swoich uprawnień kontrolnych może uznać, że część z tych umów to umowy o świadczenie usług, do których stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu i zdecydować o objęciu osób zatrudnionych na takiej podstawie obowiązkiem ubezpieczeń społecznych. Kontrolując umowy zlecenia inspektor pracy stwierdzi powstanie wykroczenia tylko, gdyby któryś ze zleceniobiorców otrzymał wynagrodzenie w przeliczeniu na godzinę w wysokości mniejszej niż 13 zł, co będzie trudne przy braku dokumentacji liczby przepracowanych godzin. Ten ostatni błąd może być jednak podstawą jedynie do skierowania do pracodawcy wystąpienia z wnioskiem o ewidencjonowanie liczby przepracowanych godzin przez każdego zleceniobiorcę.

Znacznie szerszy zakres działania będzie miał inspektor pracy, jeśli chodzi o możliwość stosowania poleceń i wystąpień, gdyż w tym zakresie ich przedmiot może dotyczyć nie tylko zaniżenia stawki godzinowej, czyli wypłacania za godzinę wynagrodzenia niższego niż 13 zł. Zgodnie ze stanowiskiem Głównego Inspektoratu Pracy z 26 października 2016 r., zmienionym 2 stycznia 2017 r. (znak GNP-364-4560-20-1/16/PE/RP), inspektor pracy będzie każdorazowo podejmował decyzję o zastosowaniu środka prawnego w oparciu o konkretne okoliczności danej sprawy. Natomiast wystąpienie lub polecenie będzie mogło dotyczyć obowiązku wypłaty wynagrodzenia w formie pieniężnej, a w przypadku umów zawartych na czas dłuższy niż 1 miesiąc - obowiązku wypłaty wynagrodzenia co najmniej raz w miesiącu. Kontrolując obowiązek wypłacania minimalnego wynagrodzenia osobom świadczącym pracę na podstawie umów cywilnoprawnych inspektor pracy będzie więc mógł zażądać wglądu w dokumenty określające sposób potwierdzania liczby godzin wykonania zlecenia lub świadczenia usług (zgodnie z ustawą kwestie te powinny zostać ustalone przez strony w umowie) oraz dokumenty potwierdzające liczbę godzin wykonania zlecenia lub świadczenia usług.

Inspektor pracy na kontroli stwierdził istnienie dwóch umów zlecenia zawartych z osobami sprzątającymi powierzchnię biurową. Aby zweryfikować prawidłowość wypłaty minimalnej stawki godzinowej zażądał przedstawienia następujących dokumentów:

• umowy zlecenia,
   
• rachunku do umowy zlecenia,
   
• dokumentu potwierdzającego liczbę przepracowanych godzin w danym miesiącu,
   
• potwierdzenia wypłaty naliczonego wynagrodzenia (potwierdzenie przelewu lub pokwitowanie odbioru wynagrodzenia w gotówce).

Inspektor stwierdził, że wynagrodzenie wypłacono w wysokości 15 zł za godzinę, a więc wyższej niż minimalna stawka godzinowa, jednak ustalił, że sposób dokumentowania liczby przepracowanych godzin nie został przez strony ustalony w umowie. Dlatego skierował do zleceniodawcy wystąpienie zobowiązujące w terminie 30 dni do uzupełnienia stosowanych umów zlecenia o postanowienia wskazujące na sposób dokumentowania liczby przepracowanych przez zleceniobiorcę godzin.

Uwaga! Problematyka błędów związanych z wypłatą minimalnych stawek godzinowych nie może być przedmiotem nakazów płacowych, gdyż nowelizacja ustawy o minimalnym wynagrodzeniu w powyższym zakresie daje inspektorom pracy możliwość zastosowania jedynie ustnego polecenia lub wystąpienia. Potwierdził to także Główny Inspektorat Pracy w stanowisku z 26 października 2016 r., zmienionym 2 stycznia 2017 r. (znak GNP-364-4560-20-1/16/PE/RP).

Państwowa Inspekcja Pracy ma również uprawnienie do kontrolowania prawidłowości korzystania z wyłączeń od stosowania minimalnej stawki godzinowej i w razie ustalenia, że umowa jest objęta zakresem przedmiotowym ustawy kontroli, czy wypłacone wynagrodzenie jest co najmniej w wysokości stawki godzinowej i zastosowania odpowiednich środków prawnych czy ukarania za wykroczenie (por. ww. stanowisko Głównego Inspektoratu Pracy).

Spółka z siedzibą w Warszawie zawarła ze studentem umowę wynagradzaną prowizyjnie, której przedmiotem było rozdawanie ulotek reklamowych. Umowa była rozliczana według stawki prowizyjnej ustalonej za rozdanie 100 sztuk ulotek, a ulotki mogły być rozdawane w dowolnych porach dnia. W trakcie kontroli inspektor pracy ustalił jednak, że ustalone było stałe miejsce wykonywania zlecenia, czyli plac przed głównym wyjściem ze stacji metra. W związku z powyższym inspektor stwierdził, że niespełnione są przesłanki skorzystania z wyłączenia spod regulacji ustawy, gdyż jedną z nich jest możliwość samodzielnego wyboru przez zleceniobiorcę miejsca świadczenia usługi, które w tym przypadku było narzucone. Inspektor zweryfikował zatem wypłatę wynagrodzenia i ustalił, że za godzinę wypłacono po 12 zł. Dlatego wystosował do pracodawcy wystąpienie, w którym zobowiązał po pierwsze do określenia w umowach zlecenia sposobu dokumentowania liczby przepracowanych godzin, a po drugie do wypłaty wyrównania do wynagrodzenia w wysokości minimalnej stawki godzinowej, czyli 13 zł za godzinę. Niezależnie od powyższego zaniżenie stawki godzinowej wynagrodzenia poniżej minimalnej stawki godzinowej jest również wykroczeniem, za które spółka została ukarana grzywną nałożoną w formie mandatu w wysokości 2.000 zł.

Uwaga! Od 1 czerwca 2017 r. zgodnie z art. 96 ust. 1bb Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, jeżeli ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie określone w ustawie o minimalnym wynagrodzeniu popełnia w ciągu dwóch lat od dnia ostatniego ukarania takie wykroczenie, właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy może w postępowaniu mandatowym nałożyć grzywnę w wysokości do 5.000 zł (zmiana wprowadzona przez art. 4 ustawy z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych oraz niektórych innych ustaw - Dz. U. poz. 962).

Państwowa Inspekcja Pracy w marcu 2017 r. ukarała prezesa zarządu spółki z o.o. mandatem w wysokości 1.200 zł za wykroczenie określone w art. 8e ustawy o minimalnym wynagrodzeniu, czyli wypłacanie wynagrodzenia zleceniobiorcom poniżej stawki 13 zł za godzinę. W trakcie rekontroli w spółce, która odbyła się w sierpniu br. prezes zarządu został w dniu 16 sierpnia 2017 r. ponownie ukarany mandatem za wykroczenie określone w art. 8e ustawy o minimalnym wynagrodzeniu. Jeśli w ciągu 2 lat liczonych od 16 sierpnia 2017 r. prezes popełni ponownie takie wykroczenie, to inspektor pracy będzie już mógł w postępowaniu mandatowym nałożyć na niego grzywnę w wysokości do 5.000 zł.