Zapewnienie pracownikom okresów odpoczynku

Pracownikowi przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie (dobowego) oraz 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdym tygodniu (tygodniowego), obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego (art. 132 § 1 i art. 133 § 1 K.p.).

Odpoczynek dobowy

Zgodnie z art. 132 § 2 K.p. obowiązek zapewnienia 11 godzin odpoczynku dobowego nie dotyczy:

• pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy,
• przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

W tych przypadkach pracownikowi przysługuje jednak, w okresie rozliczeniowym, równoważny okres odpoczynku (art. 132 § 3 K.p.).

Jak wyjaśnił Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w uzasadnieniu wyroku z 20 listopada 2015 r. (sygn. akt VII P 583/15): "(...) Okresy odpoczynku pracownika, określone w art. 132 K.p. służą wzmocnieniu funkcji ochronnej w zakresie czasu pracy. Uzupełniają normy ochronne po to, aby zapobiegać wydłużaniu dobowemu czasu pracy, który w podstawowej normie czasu pracy nie może przekraczać 13 godzin. (...)".

Pracownik zatrudniony jako sprzedawca w pełnym wymiarze czasu pracy, w normach podstawowych, ma ustalony harmonogram przemienny: w jednym tygodniu pracuje w godzinach od 6⁰⁰ do 14⁰⁰, a w następnym od 14⁰⁰ do 22⁰⁰. W bieżącym tygodniu przypadła mu druga zmiana, ale w czwartek po zakończeniu pracy, pracodawca z uwagi na nieoczekiwaną nieobecność innego pracownika pracującego rano, polecił mu przyjść do pracy w piątek (następnego dnia) na godzinę 6⁰⁰.

Pracodawca postąpił nieprawidłowo. Takie działanie skutkowało niezachowaniem odpoczynku dobowego pracownika (wyniósł on jedynie 8 godz.). Warto także wspomnieć, że wystąpiło przekroczenie dobowej normy czasu pracy (aż o 8 godz.), bowiem doba robocza pracownika rozpoczęła się w czwartek o 14⁰⁰, a zakończyła w piątek o tej samej porze, a pracownik nie jest objęty ruchomą organizacją pracy.

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, pracownicy zarządzający zakładem pracy oraz biorący udział w akcji ratowniczej mają prawo do równoważnego okresu odpoczynku, który musi im zostać udzielony w danym okresie rozliczeniowym.

Podobnie jest w systemach, w których dopuszcza się przedłużenie pracy do 16 i więcej godzin na dobę, tj.:

• przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy (dopuszczalne przedłużenie wymiaru dobowego do 16 godz.), 
• w stosunku do zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a także pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych (dopuszczalne przedłużenie wymiaru dobowego do 24 godz.).

W ich przypadku bezpośrednio po okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, pracownikom przysługuje odpoczynek w wymiarze odpowiadającym co najmniej liczbie przepracowanych godzin, niezależnie od odpoczynku tygodniowego (art. 136 § 2 i art. 137 K.p.).

Zapewnienie odpoczynku tygodniowego

Odpoczynek tygodniowy, co do zasady, powinien przypadać w niedzielę. Jednak w przypadku wykonywania dozwolonej pracy w niedzielę może to być inny dzień tygodnia. Należy pamiętać, że niedziela obejmuje 24 kolejne godziny, poczynając od godziny 6⁰⁰ w tym dniu, chyba że na mocy regulacji wewnątrzzakładowych u pracodawcy obowiązuje inna godzina.

W niektórych sytuacjach odpoczynek tygodniowy może być krótszy, jednak nie może trwać mniej niż 24 godziny. Regulację tę stosuje się w odniesieniu do pracy wykonywanej przez tzw. kadrę zarządzającą, w razie udziału pracowników w akcji ratowniczej oraz przy zmianie pory wykonywania pracy przez pracownika w związku z jego przejściem na inną zmianę, zgodnie z ustalonym dla niego rozkładem czasu pracy. Jednak wówczas odpoczynek dobowy, chociaż krótszy, powinien przypadać w niedzielę, chyba że miało miejsce świadczenie dozwolonej pracy w tym właśnie dniu. Wówczas odpoczynek ten może przypadać w dniu innym niż niedziela.

Pracownik nie może skutecznie zrzec się prawa do obligatoryjnego okresu odpoczynku zagwarantowanego w art. 132 § 1 i art. 133 § 1 K.p. (por. wyrok SN z 3 lutego 2011 r., sygn. akt III PK 32/10).

W sprawie "umiejscowienia" odpoczynku tygodniowego względem poszczególnych tygodni, w doktrynie istnieją istotne rozbieżności. Przy czym Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii w odpowiedzi udzielonej naszemu Wydawnictwu w dniu 15 czerwca 2021 r. stwierdziło, że: "(...) Celem regulacji tygodniowego okresu odpoczynku, jest zagwarantowanie pracownikowi regularnych okresów odpoczynku przypadających w stałych odstępach czasu. Przepis art. 133 Kodeksu pracy gwarantuje pracownikom określoną jego częstotliwość (raz na tydzień) oraz długość (nieprzerwanych 35 godzin obejmujących co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego). Zasadą jest również, że tygodniowy okres odpoczynku, a ściślej jego część obejmująca 24 godziny powinna przypadać w niedzielę i obejmować 24 kolejne godziny poczynając od godziny 6.00 w tym dniu (chyba, że u danego pracodawcy zostały ustalone inne ramy czasowe niedzieli); powyższe nie dotyczy pracowników wykonujących dozwoloną pracę w niedzielę. (...)

Mając na uwadze, iż przepisy regulujące instytucję odpoczynku, w tym art. 133 K.p. odnoszący się do odpoczynku tygodniowego, znajdują się w dziale VI Kodeksu pracy zatytułowanym »Czas pracy«, należałoby przyjąć, że definicja tygodnia, o której mowa wyżej, ma znaczenie nie tylko (jak przyjmuje część doktryny prawa pracy) przy obliczaniu wymiaru czasu pracy pracownika w danym okresie rozliczeniowym, ale również przy udzielaniu mu odpoczynku tygodniowego, o którym mowa w art. 133 K.p. Tydzień w rozumieniu art. 128 § 3 pkt 2 K.p. to 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego, bez względu na to w jakim dniu tygodnia przypada początek okresu rozliczeniowego, oraz bez względu na długość okresu rozliczeniowego. Jeżeli zatem przykładowo pierwszy dzień okresu rozliczeniowego wypada w poniedziałek, to tydzień kończy się w niedzielę, a jeżeli pierwszy dzień okresu rozliczeniowego przypada np. w środę, to tydzień kończy się we wtorek.

W opinii resortu, tydzień w rozumieniu powołanego wyżej przepisu nie jest tygodniem kalendarzowym obejmującym zawsze dni od godziny 0⁰⁰ w poniedziałek do godziny 24 w niedzielę, lecz siedmiodniowym odcinkiem (okresem) obejmującym dni kalendarzowe, poczynając od godziny 0.00 pierwszego dnia okresu rozliczeniowego. Pierwszy dzień okresu rozliczeniowego, o którym mowa w art. 128 § 3 pkt 2 K.p., nie powinien być natomiast liczony od godziny rozpoczęcia przez pracownika pracy w tym dniu, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (wyznaczającej początek tzw. doby pracowniczej). Na gruncie Kodeksu pracy pojęcie dnia (w tym dnia okresu rozliczeniowego) i pojęcie doby zdefiniowanej w art. 128 § 3 pkt 1 K.p. nie jest bowiem tożsame. (...)".