Odpowiedzialność porządkowa

Pracownik, który narusza swoje obowiązki podlega kodeksowej odpowiedzialności porządkowej. Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bhp, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy, pracodawca może stosować kary porządkowe: upomnienia i nagany (art. 108 § 1 K.p.). Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 1 lipca 1999 r. (sygn. akt I PKN 86/99, OSNP 2000/18/683): "Wymierzenie kary upomnienia uzasadnione jest nawet w przypadku niewielkiego stopnia winy (...)".

Katalog kar porządkowych przewiduje także karę pieniężną, której udziela się za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bhp lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy (art. 108 § 2 K.p.).

Pracodawca, który zamierza udzielić pracownikowi kary porządkowej (w tym pieniężnej), musi pamiętać o dwóch terminach obowiązujących w zakresie jej nałożenia, a mianowicie nie może jej zastosować po upływie 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego i po upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia. Ponadto kara może być udzielona tylko po uprzednim wysłuchaniu pracownika, tj. rozmowie pracodawcy lub osoby przez niego wyznaczonej z pracownikiem, który uchybił swoim obowiązkom. Pracodawca może też zastosować karę porządkową bez uprzedniego wysłuchania pracownika, jeżeli ten zrezygnował z wyjaśnień pomimo stworzenia mu możliwości ustnego wytłumaczenia sytuacji bądź wybrał pisemną formę ich wyrażenia (por. wyrok SO w Koszalinie z 16 lutego 2012 r., sygn. akt IV P 4/12). Jeżeli z powodu nieobecności w zakładzie pracy pracownik nie może być wysłuchany, bieg dwutygodniowego terminu, o którym mowa wyżej, nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu do dnia stawienia się pracownika do pracy (art. 109 § 3 K.p.).

Jeżeli zastosowanie kary nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa, w terminie 7 dni od dnia zawiadomienia o ukaraniu pracownik może wnieść sprzeciw (art. 112 § 1 K.p.). Decyzję w sprawie uwzględnienia lub odrzucenia sprzeciwu podejmuje pracodawca po rozpatrzeniu stanowiska zakładowej organizacji związkowej. Nieodrzucenie sprzeciwu w ciągu 14 dni oznacza jego uwzględnienie. Pracownik, który wniósł sprzeciw, może w ciągu 14 dni od dnia zawiadomienia o odrzuceniu tego sprzeciwu wystąpić do sądu pracy o uchylenie zastosowanej wobec niego kary (art. 112 K.p.). Sąd Najwyższy w wyroku z 7 kwietnia 1999 r. (sygn. akt I PKN 644/98, OSNP 2000/11/419) orzekł, że: "Wystąpienie pracownika do sądu z powództwem o uchylenie bezprawnie nałożonej kary porządkowej może nastąpić tylko po wyczerpaniu postępowania wewnątrzzakładowego, to jest po wniesieniu w terminie sprzeciwu do pracodawcy.".

Jednak: "(...) Ukaranie pracownika karą pieniężną w wysokości przekraczającej górną granicę (...) nie może być kwalifikowane jako wykroczenie. Wynika to z faktu, iż pkt 4 art. 281 K.p. sankcjonuje wyłącznie nałożenie na pracownika »innych« rodzajowo kar porządkowych, niż te wskazane i enumeratywnie wyliczone w Kodeksie pracy. (...)" (E. D. Baran, K. Baran, Prok. i Pr. nr 10/1997, str. 107). Wpływy z kar pieniężnych przeznacza się na poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Tak stanowi art. 108 § 4 K.p.

Karę uważa się za niebyłą, a odpis zawiadomienia o ukaraniu usuwa z akt osobowych pracownika po roku nienagannej pracy lub uwzględnienia sprzeciwu przez pracodawcę albo wydania przez sąd pracy orzeczenia o uchyleniu kary. Pracodawca może, z własnej inicjatywy lub na wniosek reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej, uznać karę za niebyłą przed upływem tego terminu (art. 113 § 1 K.p.). Odpis zawiadomienia składa się do części D akt osobowych pracownika. Tak wynika z art. 110 zdanie drugie K.p. oraz § 3 pkt 4 rozporządzenia w sprawie dokumentacji.

Uwaga! Dokumenty znajdujące się w części D akt osobowych pracownika przechowuje się w wydzielonych częściach dotyczących danej kary, którym przyporządkowuje się odpowiednio numery D1 i kolejne; przechowywanie w porządku chronologicznym, numerowanie oraz tworzenie wykazu dokumentów dotyczy każdej z tych części. W związku z usunięciem z akt osobowych pracownika odpisu zawiadomienia o ukaraniu, usuwa się całą wydzieloną część dotyczącą danej kary, a pozostałym przyporządkowuje się następujące po sobie numery (§ 4 ust. 3 rozporządzenia w sprawie dokumentacji pracowniczej).