Przeprowadzanie badań lekarskich pracowników

Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, tzw. profilaktyczne (art. 229 § 4 K.p.). Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 11 czerwca 2013 r. (sygn. akt II UK 371/12): "(...) Badający lekarz dokonuje oceny, czy dana praca nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, a więc należy przyjmować, że badania te mają zabezpieczyć pracownika przed wykonywaniem pracy, która może okazać się dla niego szkodliwa, a także zabezpieczyć pracodawcę przed ryzykiem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.". 

Obowiązkowi pracodawcy skierowania pracownika na badania profilaktyczne odpowiada powinność ich wykonania (art. 211 pkt 5 K.p.). Jak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 23 września 2004 r. (sygn. akt I PK 541/03, OSNP 2005/7/94): "Odmowa poddania się kontrolnym badaniom lekarskim po długotrwałej chorobie uzasadnia niedopuszczenie pracownika do pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia, gdy wyłączną przyczyną tej odmowy są okoliczności leżące po stronie pracownika.".

Rodzaje badań profilaktycznych

Zgodnie z art. 229 K.p. każda osoba przyjmowana do pracy oraz pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe podlegają wstępnym badaniom lekarskim. Wyjątkiem są osoby wymienione w art. 229 § 1¹ i 1² K.p.

Pracownik podlega także okresowym badaniom lekarskim (art. 229 § 2 zd. 1 K.p.). Służą one profilaktyce i są podstawowym elementem wykrywania chorób zawodowych (por. K. Janaczek, Badania profilaktyczne pracowników - wybrane zagadnienia, www.ciop.pl). Ich częstotliwość wynika ze wskazówek metodycznych zawartych w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067 ze zm.), dalej rozporządzenia w sprawie badań. Przy czym lekarz może wyznaczyć krótszy termin następnego badania, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika (§ 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie badań).

Jak wyjaśnił Departament Nadzoru i Kontroli Głównego Inspektoratu Pracy w piśmie nadesłanym do naszego Wydawnictwa 14 stycznia 2013 r. (znak pisma GNN-93-0503-7/12): "(...) O zakresie i częstotliwości badań decyduje lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną, biorąc pod uwagę informacje o czynnikach szkodliwych i uciążliwych podane przez pracodawcę w skierowaniu oraz odpowiednie zapisy »Wskazówek metodycznych« (...)". Okres, do którego wydane orzeczenie zachowuje ważność wynika z tego dokumentu. Jego wzór opublikowano w załączniku nr 2 do rozporządzenia w sprawie badań.

Z kolei po długotrwałej chorobie pracodawca jest zobowiązany skierować pracownika na badania kontrolne, jeżeli był on niezdolny do pracy z powodu choroby powyżej 30 dni (art. 229 § 2 zd. 2 K.p.). Celem badań kontrolnych jest ustalenie zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku po zakończeniu leczenia, a zatem powinny być wykonane niezależnie od tego czy badanie okresowe zachowuje ważność. Przypominamy jedynie, że do okresu dni niezdolności do pracy skutkującego skierowaniem pracownika na badania kontrolne:

• nie wlicza się okresu kwarantanny, bez względu na to czy w tym czasie pracownik wykonuje pracę zdalną oraz izolacji w warunkach domowych, jeśli w tym czasie pracownik wykonuje pracę zdalnie,
• wlicza się okres izolacji w warunkach domowych, gdy pracownik w tym czasie nie wykonywał pracy zdalnej, okres izolacji w izolatorium lub w szpitalu.

Kierowanie pracowników na badania

Badania profilaktyczne odbywają się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, które powinno zawierać:

• określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane,
• w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy - określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu,
• w przypadku osób już zatrudnionych, których stanowisko pracy nie jest zmieniane - określenie zajmowanego przez niego stanowiska,
• opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach (na tej podstawie lekarz dokonuje oceny zagrożeń występujących na stanowisku pracy).

Wzór skierowania został zamieszczony w załączniku nr 3a do rozporządzenia w sprawie badań. W wersji aktywnej (do uzupełnienia i wydruku) znajduje się także na naszej stronie internetowej (www.druki.gofin.pl).

W myśl § 3 pkt 1 i pkt 2 lit. r rozporządzenia w sprawie dokumentacji, skierowanie na badania lekarskie jest dokumentem włączanym do akt osobowych (przechowuje się je w części A lub B tego zbioru). Skoro tak, to poza jego egzemplarzami wydawanymi na podstawie § 4 ust. 1a rozporządzenia w sprawie badań, niezbędne jest przygotowanie dodatkowego, trzeciego, który pracodawca wpina do dokumentacji.

Wybór lekarza

Stosownie do art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2019 r. poz. 1175), w celu wypełnienia obowiązku przeprowadzenia badań profilaktycznych pracownikom, pracodawca ma obowiązek zawarcia pisemnej umowy z podstawową jednostką służby medycyny pracy.

Badania profilaktyczne mogą przeprowadzać lekarze, którzy posiadają specjalizację w dziedzinie: medycyny pracy, medycyny przemysłowej, medycyny morskiej i tropikalnej, medycyny kolejowej, medycyny transportu, medycyny lotniczej lub higieny pracy oraz spełniają pozostałe warunki wskazane w § 7 ust. 1-6 rozporządzenia w sprawie badań. Tylko tam gdzie nie stwierdzono występowania czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych (określonych we wskazówkach metodycznych wymienionych w § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie badań), mogą je przeprowadzać także lekarze posiadający specjalizację w dziedzinie medycyny ogólnej lub medycyny rodzinnej (§ 7 ust. 7 rozporządzenia w sprawie badań).