Kto może ubiegać się o zasiłek?

Zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu (zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie), bez konieczności przepracowania okresu wyczekiwania na prawo do zasiłku. Prawo do zasiłku nabywa pracownik (także np. zleceniobiorca) zwolniony od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat, w przypadku:

• nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, a także w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, o której mowa w art. 50 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2016 r. poz. 157 ze zm.), lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad dzieckiem (za nieprzewidziane zamknięcie żłobka, przedszkola lub szkoły, do której uczęszcza dziecko, uważa się takie zamknięcie tych placówek, o którym pracownik został powiadomiony w terminie krótszym niż 7 dni przed dniem ich zamknięcia),
   
• porodu lub choroby małżonka pracownika lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki (małżonkiem stale opiekującym się dzieckiem jest również małżonek przebywający na urlopie bezpłatnym bądź urlopie wypoczynkowym),
   
• pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne.

Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje również pracownikowi zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:

• chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat,
   
• innym chorym członkiem rodziny.

Za dzieci, o których mowa, uważa się dzieci własne pracownika lub jego małżonka oraz dzieci przysposobione, a także dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie. Natomiast za członków rodziny uważa się: małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku ponad 14 lat - jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki. Warunek pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym, wymagany przy ustalaniu prawa do zasiłku opiekuńczego nad chorym dzieckiem w wieku powyżej 14 lat lub innym chorym członkiem rodziny, uważa się za spełniony także w sytuacji, gdy pracownik pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z chorym tylko przez okres choroby (w tym celu składa się pracodawcy stosowne oświadczenie).

Jeżeli rodzice dziecka w wieku do 8 lat zatrudnieni są w systemie pracy zmianowej na różnych zmianach, każdego z nich uważa się za osobę stale opiekującą się dzieckiem w wieku do 8 lat i w razie choroby, porodu lub pobytu jednego z rodziców w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej, drugiemu z rodziców przysługuje zasiłek opiekuńczy.

W przypadku gdy oboje rodzice dziecka są zatrudnieni, ale tylko jedno z nich zatrudnione jest w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje za dni, w które dziecko w wieku do 8 lat pozostawałoby bez opieki z powodu choroby, porodu lub pobytu drugiego z rodziców w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej.

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza pracownikiem są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny (nie dotyczy to opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat).

Za członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym mogącego zapewnić opiekę nie uważa się pracownika odpoczywającego po pracy na nocnej zmianie, a także osoby:

• całkowicie niezdolnej do pracy,
   
• chorej - np. małżonka przebywającego na zwolnieniu lekarskim,
   
• która ze względu na wiek jest niesprawna fizycznie lub psychicznie,
   
• prowadzącej gospodarstwo rolne,
   
• prowadzącej działalność pozarolniczą, która nie może regulować swojego czasu pracy w sposób dowolny (ma ustalone godziny pracy),
   
• niezobowiązanej do sprawowania opieki na podstawie przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli odmawia ona sprawowania opieki.

W sytuacji gdy opieka sprawowana jest nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat, prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje pracownicy lub pracownikowi (rodzicom dziecka) nawet wówczas, gdy w gospodarstwie domowym pozostają inne osoby, które mogą zapewnić opiekę choremu dziecku.

Jeżeli pracownica uprawniona do urlopu macierzyńskiego wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, to ubezpieczonemu-ojcu dziecka przysługuje dodatkowo zasiłek opiekuńczy w wymiarze do 8 tygodni (56 dni). Zasiłek ten przysługuje niezależnie od zasiłku określonego w art. 32 ustawy zasiłkowej (tj. z tytułu opieki nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny). Warunkiem nabycia prawa do zasiłku opiekuńczego w takiej sytuacji jest przerwanie zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje za okresy sprawowania opieki, w których ubezpieczony zachowuje prawo do wynagrodzenia oraz w czasie urlopu bezpłatnego i urlopu wychowawczego, a także w okresie tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności. Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje również za cały okres zwolnienia lekarskiego od pracy spowodowanego koniecznością zapewnienia opieki, jeżeli zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane, bądź też jeżeli ubezpieczony wykonuje w tym czasie inną pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia (okoliczności te stwierdza się na podstawie kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich).